Giá gương thờ: Chất liệu, chạm khắc và ý nghĩa của giá gương

Trong truyền thống văn hóa Việt Nam, giá gương đóng vai trò quan trọng trong bàn thờ gia tiên. Đây là một vật phẩm linh thiêng và được coi là biểu tượng của sự tôn kính và tri ân đối với tổ tiên. Hình ảnh giá gương thờ cũng được thể hiện trong câu ca dao “Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải thương nhau cùng”, mang ý nghĩa sâu sắc về sự đoàn kết và lòng yêu thương trong cộng đồng. Cùng Phúc Lâm Sơn Đồng tìm hiểu kĩ hơn qua bài viết sau.

Giá gương là gì?

Giá gương là gì? Giá gương, còn được gọi là giá hương, là một loại đồ thờ thường xuất hiện trên bàn thờ của người Việt xưa. Được chế tạo từ gỗ, giá gương có hình dáng giống khung ảnh, với hai chân đứng.Trong việc thờ cúng gia tiên, nhà con trưởng thường thờ cỗ ngai hoặc ỷ, đặt các cỗ thần chủ (bài vị) của tổ tiên lên trên. Tuy nhiên, nhà con thứ không được phép thờ cỗ chính trực tiếp, do không có tư cách thờ chính như nhà con trưởng. Thay vào đó, họ thờ vọng bằng cách là tại vị trí cao nhất trên bàn thờ đặt một chiếc giá gương.

Giá gương có ý nghĩa tượng trưng cho các đời tổ tiên và được coi là nơi họ thụ thời. Bằng cách đặt giá gương trên bàn thờ, nhà con thứ thể hiện sự kính trọng và tôn trọng đối với tổ tiên của gia đình. Nó cũng là một cách để tưởng nhớ và tri ân công ơn của những người tiền nhiệm đã dẫn dắt và gìn giữ gia phả suốt hàng đời.

Giá gương không chỉ là một đồ vật trang trí trên bàn thờ, mà còn mang trong mình ý nghĩa tôn giáo và tâm linh sâu sắc đối với người Việt xưa. Nó là biểu tượng của sự kết nối giữa thế hệ hiện tại và quá khứ, đồng thời thể hiện lòng thành kính và lòng hiếu hạnh của con cháu đối với tổ tiên.

Họa tiết và hoa văn chạm khắc trên giá gương

Họa tiết và hoa văn chạm khắc trên giá gương thờ đem lại sự đa dạng và tinh tế, góp phần tạo nên vẻ đẹp sang trọng và biểu hiện lòng thành kính của con cháu đối với tổ tiên. Các họa tiết hoa văn không chỉ đơn thuần làm nổi bật mẫu giá gương, mà còn ảnh hưởng đáng kể đến giá trị bán của chúng trên thị trường.

Giá gương có hình thức chạm khắc khá đa dạng, từ cầu kỳ tinh tế đến thiết kế đơn giản. Có những giá gương được chạm khắc tỉ mỉ, được sơn son thếp vàng hay bạc lộng lẫy, tạo nên vẻ đẹp lộng lẫy và trang nghiêm. Trái ngược lại, có những giá gương thiết kế đơn giản, chỉ là những chiếc khung trơn và để mộc không sơn, tạo ra một vẻ đẹp chất phác và tinh tế.

Mặt chính của giá gương thường được chạm nổi, vẽ sơn, son thếp vàng hoặc thếp bạc. Trong số các đề tài trang trí phổ biến, cây Tùng cổ thụ là một trong những hình ảnh thường thấy nhất. Cây Tùng cổ thụ được coi là biểu tượng của “Đức thụ”, tượng trưng cho cây đức của tổ tiên và đồng thời đề cao đạo lý từ bao đời nay của dân tộc. Câu tục ngữ “Mộc hữu bản, Thuỷ hữu nguyên” tức là “cây có cội, nước có nguồn” được tượng trưng qua hình ảnh cây Tùng cổ thụ, thể hiện sự kết nối mạnh mẽ giữa con người và nguồn gốc của mình.

Ngoài cây Tùng cổ thụ, giá gương thờ còn có nhiều họa tiết và hoa văn khác nhau. Các họa tiết này thể hiện sự trang trọng và tôn kính trong việc thờ cúng. Một số giá gương thờ có các họa tiết phức tạp và chi tiết, như các hoa văn truyền thống, hình ảnh của các vật trang trí như đỉnh hương, đài nến, lọ hoa, đĩa quả, hạp hương, bình hương và nhiều hình ảnh khác. Những chi tiết này được chạm khắc và hoàn thiện một cách công phu và tỉ mỉ bởi những nghệ nhân lành nghề. Họ dành thời gian và tâm huyết để tạo ra những họa tiết tinh xảo trên bề mặt gương. Nhìn vào những họa tiết hoa văn này, người ta có thể dễ dàng nhận biết được mức độ tốn kém và công phu của công đoạn sản xuất. Do đó, một số giá gương có các họa tiết phức tạp và yêu cầu nhiều công sức và thời gian chế tác có thể có mức giá cao hơn so với những mẫu đơn giản hơn.

Các họa tiết và hoa văn chạm khắc trên giá gương thờ mang đến một vẻ đẹp tinh tế và truyền thống. Chúng không chỉ tạo điểm nhấn cho không gian thờ cúng mà còn thể hiện lòng thành kính và tri ân đối với tổ tiên. Mức giá của giá gương thờ thường phụ thuộc vào mức độ phức tạp và chi tiết của họa tiết và hoa văn, cùng với công sức và thời gian chế tác của nghệ nhân. Sự kết hợp giữa tinh xảo chạm khắc và ý nghĩa tâm linh làm cho giá gương thờ trở thành một tác phẩm nghệ thuật độc đáo và đáng trân trọng trong văn hóa và tín ngưỡng dân tộc Việt Nam.

Chất liệu làm nên giá gương thờ

Giá gương thờ được làm từ chất liệu gỗ tự nhiên, mang lại cảm giác mịn và mát tay khi sờ vào. Chất liệu gỗ tạo nên độ chắc chắn và độ bền của sản phẩm, đồng thời tạo nền tảng cho việc chạm khắc và trang trí tinh xảo trên giá gương. Giá gương thờ từ gỗ tự nhiên thường có trọng lượng nặng hơn so với giá gương làm từ gỗ công nghiệp, nhưng lại mang đến sự chắc chắn và cảm giác sang trọng hơn.

Có nhiều loại gỗ khác nhau được sử dụng để chế tác giá gương thờ. Tùy thuộc vào nguồn gốc và chất lượng gỗ, mức giá của sản phẩm sẽ khác nhau. Những loại gỗ phổ biến được sử dụng cho giá gương thờ là gỗ mít, gỗ lim, gỗ gụ, gỗ sồi, gỗ gương, và nhiều loại gỗ cao cấp khác. Mỗi loại gỗ có đặc điểm riêng về màu sắc, độ cứng, và vân gỗ, tạo nên sự đa dạng và lựa chọn cho người mua. Trong đó:

Gỗ mít:

• Màu sắc: Gỗ mít có màu vàng nâu đẹp mắt và tự nhiên. Màu sắc này thường trở nên sáng hơn và thêm độ bóng sau khi được hoàn thiện.
• Vân gỗ: Gỗ mít có vân gỗ đồng đều và tương đối nhẹ, tạo ra một bề mặt mịn và hài hòa.
• Độ cứng: Gỗ mít có độ cứng trung bình, không quá cứng và không quá mềm, tạo điều kiện cho quá trình chạm khắc và trang trí trên giá gương.
• Độ bền: Gỗ mít có độ bền cao và khá ổn định theo thời gian. Nó khá chống mối mọt và không bị nứt nẻ dễ dàng.

Gỗ lim:

• Màu sắc: Gỗ lim có màu nâu đậm và có thể có các vân gỗ đẹp mắt. Màu sắc này thường có sự sắc nét và tạo nên vẻ đẹp ấn tượng trên giá gương.
• Vân gỗ: Gỗ lim có vân gỗ phong phú, đa dạng và độc đáo. Những vân gỗ này tạo nên một mặt gương có sự độc đáo và sự tương phản hấp dẫn.
• Độ cứng: Gỗ lim có độ cứng cao, làm cho nó khá chắc chắn và bền bỉ. Điều này giúp cho giá gương từ gỗ lim có độ bền tốt và khá kháng mối mọt.
• Độ bền: Gỗ lim có độ bền cao và khả năng chống cong vênh tốt. Nó có khả năng chịu được môi trường ẩm ướt và thay đổi thời tiết, không bị biến dạng dễ dàng.

Gỗ gụ:

• Màu sắc: Gỗ gụ có màu nâu sậm đẹp và đặc trưng, thường có sự tương phản rõ nét giữa vân gỗ và màu nền.
• Vân gỗ: Gỗ gụ có vân gỗ phức tạp và đa dạng, với các đường vân uốn lượn và độc đáo. Vân gỗ tạo ra một bề mặt gương có sự sâu sắc và một cái nhìn nghệ thuật đặc biệt.
• Độ cứng: Gỗ gụ có độ cứng cao, tạo nên một bề mặt gương cứng cáp và bền bỉ. Điều này cho phép chạm khắc và trang trí chi tiết trên giá gương.
• Độ bền: Gỗ gụ có tính chất bền và khá chống mối mọt. Nó có khả năng chịu được môi trường ẩm ướt và thay đổi thời tiết, và ít bị nứt nẻ.

Gỗ sồi:

• Màu sắc: Gỗ sồi có màu nâu sáng và có thể có các tông màu vàng hoặc đỏ. Màu sắc tự nhiên và ấm áp của gỗ sồi tạo nên một vẻ đẹp cổ điển và trang nhã.
• Vân gỗ: Gỗ sồi có vân gỗ nổi bật và phong phú. Vân gỗ sồi thường có các đường nằm thẳng, tạo ra một bề mặt gương có sự kiên định và sự đồng nhất.
• Độ cứng: Gỗ sồi có độ cứng cao và mạnh mẽ, cho phép tạo ra các chi tiết chạm khắc và trang trí phức tạp trên giá gương.
• Độ bền: Gỗ sồi có độ bền cao và khả năng chống cong vênh tốt. Nó cũng có khả năng chịu được môi trường ẩm ướt và thay đổi thời tiết một cách tốt, không bị biến dạng dễ dàng.

Gỗ hương:

• Màu sắc: Gỗ hương có màu nâu đỏ đậm và có thể có một mùi thơm tự nhiên đặc trưng. Màu sắc đậm của gỗ hương tạo nên một vẻ đẹp sang trọng và quý phái.
• Vân gỗ: Gỗ hương có vân gỗ độc đáo và đẹp mắt, với các đường nằm thẳng và mạnh mẽ. Vân gỗ tạo ra một bề mặt gương có sự sắc nét và sự tương phản hấp dẫn.
• Độ cứng: Gỗ hương có độ cứng cao và khá chắc chắn, cho phép tạo ra các chi tiết chạm khắc phức tạp trên giá gương.
• Độ bền: Gỗ hương có độ bền cao và khá kháng mối mọt. Nó cũng có khả năng chịu được môi trường ẩm ướt và thay đổi thời tiết tốt, không bị biến dạng dễ dàng.

Cả gỗ gụ, gỗ sồi và gỗ hương đều là các loại gỗ cao cấp và thường được sử dụng để chế tác giá gương thờ. Những đặc điểm riêng của từng loại gỗ này mang đến vẻ đẹp tự nhiên và tinh tế, thể hiện sự sang trọng và tôn nghiêm trong không gian thờ cúng. Bằng cách lựa chọn giá gương thờ từ gỗ gụ, gỗ sồi hoặc gỗ hương, người ta có thể tạo ra một không gian thờ cúng đẹp mắt và trang nhã, thể hiện lòng thành kính và tôn trọng đối với tổ tiên.

Gỗ mít và gỗ lim thường được sử dụng cho giá gương thờ trong những trường hợp có hạn chế về nguồn tài chính. Chúng có giá thành phải chăng và vẫn mang lại sự đẹp mắt và độ bền tương đối. Gỗ gụ, gỗ sồi và gỗ gương được coi là loại gỗ cao cấp hơn và thường được sử dụng trong các sản phẩm giá gương thờ có giá trị cao hơn. Những loại gỗ này có màu sắc đẹp, vân gỗ độc đáo và độ cứng cao, tạo nên một nền tảng tuyệt vời cho các hoạ tiết chạm khắc và trang trí.

Mức giá của giá gương thờ phụ thuộc vào chất lượng gỗ lựa chọn. Gỗ cao cấp và hiếm thường có giá cao hơn, trong khi gỗ phổ biến và dễ tìm có giá thành thấp hơn. Điều này cho phép người mua lựa chọn sản phẩm phù hợp với túi tiền và ưu tiên cá nhân. Quan trọng là chọn một loại gỗ có chất lượng tốt và phù hợp với không gian và phong cách của bàn thờ gia tiên.

Sử dụng chất liệu gỗ tự nhiên cho giá gương thờ không chỉ tạo nên vẻ đẹp tự nhiên và truyền thống, mà còn thể hiện sự trân trọng và lòng thành kính đối với tổ tiên. Giá gương thờ từ gỗ tự nhiên trở thành một tác phẩm nghệ thuật độc đáo và đáng trân trọng trong không gian thờ cúng của người Việt.

Giá gương và các vật dụng thờ cúng khác trong không gian thờ

Trong không gian thờ cúng, giá gương thờ được kết hợp với các vật dụng khác để tạo nên một không gian trang trọng và tôn nghiêm, thể hiện sự tôn trọng và lòng thành kính đối với tổ tiên. Các vật dụng thờ cúng phổ biến khác bao gồm bộ đỉnh hương, bình hoa, mâm quả, cặp chân nến, bát hương, chén nước, và nhiều vật phẩm khác.

• Đỉnh hương thường bao gồm ba phần: phần trung tâm là lư đồng và hai phần hai bên là nến đồng. Trong các dịp lễ, lư đồng thường được sử dụng để đốt trầm, tạo nên không gian thờ cúng trang trọng và thẩm mỹ.
• Bình hoa và mâm quả: thông thường, bình hoa được đặt bên phải, trong khi mâm quả đặt bên trái khi nhìn từ bên ngoài vào.
• Cặp chân nến: được đặt ở hai bên góc ngoài bàn thờ, tượng trưng cho Thái Cực lưỡng nghi. Bên trái tượng trưng cho mặt trời, bên phải tượng trưng cho mặt trăng.
• Bát hương: nơi mà gia chủ thường thắp hương để tưởng nhớ người mất. Trước đây, số lượng bát hương thường là số lẻ, nhưng hiện nay, bàn thờ gia tiên chỉ có một bát hương được đặt chính giữa bàn thờ.
• Ba chén nước: thường được đặt ở vị trí ngoài cùng phía trước bát hương.

Việc bày trí các vật dụng trong không gian thờ cúng là một phần quan trọng của truyền thống văn hóa lâu đời và không thể thiếu. Sự tôn trọng và lòng thành kính được thể hiện qua cách bày trí những vật phẩm này. Những kinh nghiệm bày trí này được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác và được coi là quý báu.

Tuy nhiên, sự phát triển kinh tế và xã hội đã dẫn đến sự thu hẹp của không gian thờ cúng truyền thống, khiến cho chiếc giá gương thờ dần dần trở nên ít phổ biến hơn. Điều này cho thấy rằng nền văn hóa truyền thống đang trải qua sự mai một. Không ngạc nhiên khi các hình ảnh truyền thống này trở nên xa lạ và ít quen thuộc với các tầng lớp giới trẻ hiện nay. Tuy nhiên, vẫn có những người tiếp tục giữ gìn và áp dụng truyền thống này trong không gian thờ cúng của họ, đồng thời truyền đạt những giá trị tôn nghiêm và tôn trọng tổ tiên cho thế hệ sau.

Ý nghĩa giá gương thờ

Giá gương thờ gia tiên không chỉ đơn giản là một vật phẩm trang trí trên bàn thờ, mà nó mang trong mình ý nghĩa sâu sắc và quan trọng trong văn hóa tâm linh của người Việt. Ý nghĩa của giá gương thờ không chỉ dừng lại ở việc thờ cúng ông bà tổ tiên, mà còn thể hiện sự tôn kính và lòng hiếu thảo của con cháu đối với tổ tiên và gia đình.

Giá gương thờ thường được chế tác và sơn son thếp vàng, tạo nên vẻ lộng lẫy, trang trọng và tinh tế. Mẫu giá gương thờ thường tuân theo kiểu cổ, với những họa tiết chạm khắc như cây tùng hay chim hạc. Một mẫu giá gương thờ đặc biệt có thể là giá gương thờ sơn son với cây Tùng được thếp vàng bên trong lồng kính. Điều này tạo nên sự khác biệt và tôn lên vẻ đẹp và ý nghĩa của giá gương thờ.

Vị trí của giá gương thờ trên bàn thờ gia tiên là rất quan trọng và có ý nghĩa đặc biệt. Thường giá gương thờ được đặt ở vị trí cao nhất trên bàn thờ, đại diện cho sự cao cả và trọng thể của tổ tiên. Nó được coi là biểu tượng tượng trưng cho “nóc nhà”, bảo vệ và che chở cho toàn bộ gia đình.

Theo truyền thống và tâm linh, giá gương thờ gia tiên mang lại sự bình an, may mắn và mang đến niềm vui cho gia đình. Nó được coi là một phần không thể thiếu trong không gian thờ cúng, tạo nên một không gian trang nghiêm và tôn nghiêm. Khi thờ cúng, giá gương thờ không chỉ là nơi để đặt tấm nhiễu điều để che chắn bụi bẩn, mà còn là nơi để nhìn vào và nhớ đến tổ tiên, cũng như tình thân ái và sự gắn kết giữa con cháu và gia đình.

Mặc dù sự phát triển kinh tế và xã hội đã khiến cho không gian thờ cúng truyền thống thu hẹp, và giá gương thờ dần ít được sử dụng, nhưng giá trị và ý nghĩa của nó vẫn được coi trọng. Giá gương thờ gia tiên đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và kế thừa truyền thống tôn giáo và văn hóa của người Việt, đồng thời thể hiện lòng tôn kính và lòng hiếu thảo đối với tổ tiên và gia đình.