Tìm hiểu về Chim Hạc trong các lĩnh vực nghệ thuật và các nền văn hoá

Trong văn hoá và nghệ thuật, hình tượng con Hạc đã từ lâu trở thành một nguồn cảm hứng vô cùng phong phú và đa chiều. Được coi là loài chim quý bậc nhất sau phượng hoàng, con Hạc không chỉ đại diện cho sự trường thọ và thanh cao mà còn mang đến những giá trị tâm linh sâu sắc. Khi kết hợp với hình ảnh của cây Tùng, chúng tạo nên biểu tượng Tùng Hạc – biểu tượng của sự cao sang và an lạc.

Trên hành trình tìm hiểu về hình tượng con Hạc trong văn hoá và nghệ thuật, hãy cùng Phúc Lâm khám phá sâu hơn về ý nghĩa và tầm quan trọng của con Hạc trong các nền văn hóa khác nhau. Hãy cùng bắt đầu hành trình khám phá đầy hứng thú này!

Tìm hiểu khái quát về chim hạc

Chim hạc, biểu tượng thanh cao, đã đi vào lòng người và văn hóa phương Đông với sâu sắc. Nó là một loài chim còn mang đậm ý nghĩa tinh túy và thanh tịnh. Trong truyền thống Đông Á, hạc thường được coi là Tiên hạc – biểu tượng của sự thoát tục và thần tiên.

Hạc không chỉ đại diện cho sự thanh cao trong văn hóa, mà còn là biểu tượng của tính cách quân tử. Là loài chim đứng đầu trong họ lông vũ, hạc tượng trưng cho sự tinh túy và quý phái, là con chim của vũ trụ, của tầng cao, mang theo báo hiệu của sự chuyển mùa và đại diện cho sức mạnh của thiên nhiên.

Nói về tính cách và phẩm chất, hạc được coi là linh vật bất tử của loài chim. Sự mạnh mẽ và sự kiên trì của nó trong đối đầu với khó khăn thường được nhắc đến, cũng như khả năng mang lại may mắn cho những người gặp gỡ.

Trong nghệ thuật và hội họa truyền thống, hình ảnh của chim hạc thường được sử dụng với phong cách thủy mặc, và từng bức tranh mang theo một tầng ý nghĩa sâu xa và được trọng trách đặc biệt.

Hạc, với bộ lông đen tuyền hoặc trắng muốt, được biết đến với tuổi thọ đáng kinh ngạc, là biểu tượng của sự trường tồn và bền vững. Với vẻ ngoài thuần khiết và thanh đạm, hạc được coi là biểu tượng của phẩm chất cao quý và sức mạnh đối đầu với khó khăn, mang lại may mắn và ấm áp.

Trong truyền thuyết, hạc được xem như là chim tiên sống lâu, với những biểu hiện như “thọ bất khả lượng” (sống lâu không thể tính) hay “hạc thọ thiên tuế” (hạc sống nghìn năm). Vì thế, hạc thường được đặt trên bàn thờ, đình, chùa, biểu thị sự bền vững và tuổi thọ, cũng như sức mạnh và may mắn.

Trong truyền thống văn hóa Đông Á, hình ảnh của hạc thường được thể hiện trong Bát vật, với hạc đứng trên lưng rùa hoặc đầu đội một chiếc đế để cắm nến. Hình ảnh này không chỉ thể hiện sự hài hòa giữa trời và đất, âm và dương, mà còn gợi lên mối liên kết mật thiết giữa con người và thiên nhiên.

Hạc trong các lĩnh vực nghệ thuật

Hạc vốn là linh vật của Đạo giáo, mang trong mình tượng trưng về sự thanh cao, thoát tục và trường sinh bất tử. Được coi là chim tiên, hạc không chỉ là biểu tượng của sự cao quý mà còn mang trong mình khí chất và phong độ của bậc tiên nhân đạo sĩ. Những người được ví như “mình thông cốt hạc” thường được mô tả như cây thông, thể hiện sự sống thanh đạm và thanh cao.

Tương truyền, tiên nhân thường được miêu tả cưỡi hạc, gọi là “hạc giá” hoặc “hạc ngự”, đồng thời hạc cũng là biểu tượng của thần tiên đạo sĩ. Trong nghệ thuật, bức tranh Thọ tinh cưỡi hạc bay trong không trung thường được gọi là “quần tiên hiển thọ”, thể hiện sự bất tử và sức sống mãnh liệt.

Ngoài ra, trong một số hoàn cảnh, hạc cũng được hiểu là một số loài thuộc bộ Sếu. Ở châu Á, đặc biệt là ở Trung Quốc và Nhật Bản, sếu thường được coi là biểu tượng của sự may mắn, trường thọ và tính trung thực. Sếu đỉnh đầu đỏ, hay sếu Nhật Bản, được xem là biểu tượng của hạnh phúc thuần khiết và niềm vui trong tình yêu.

Trong nghệ thuật tạo hình, hình ảnh của chim hạc thường được sử dụng để tôn vinh vẻ đẹp và sức mạnh. Việc sử dụng hình tượng hạc trong tranh vẽ không chỉ là để thưởng thức vẻ đẹp của nó mà còn để thể hiện sự tôn trọng và sự cao quý. Các vương hầu thường sử dụng hình ảnh hạc để cống hiến cho hoàng đế, biểu thị lòng trung thành và lòng tin. Hạc cũng được sử dụng để ví với những người ưu tú, được gọi là “hạc bản”, và những người tu hành và cảnh giới thoát tục được gọi là “hạc minh chi sĩ”.

Trong nghệ thuật chạm khắc, hình ảnh của hạc thường được kết hợp với cây tùng, tạo nên hình tượng “hạc tùng” – biểu tượng cho sự cao sang, an lạc và khí chất trường thọ. Khi hai hình tượng này được khắc chạm cùng nhau, bức tranh lập tức phản ánh chí khí và bản lĩnh của người quân tử. Hạc tượng trưng cho sự trường tồn bền vững và khao khát sải cánh giữa không trung, trong khi cây tùng thường biểu hiện sự dũng khí và đối mặt với những thách thức.

Một hình ảnh phổ biến khác trong nghệ thuật là hình ảnh của chim hạc đứng trên một mảnh đá, thường được gọi là “hạc-thạch-tùng“. Điều này cũng mang trong mình ý nghĩa của sự trường thọ, bền vững và bản lĩnh, hoặc biểu trưng cho sự cao sang và an lạc.

Trong hình tượng trang trí, hình ảnh của hạc thường được biểu hiện với kích thước lớn và cao, thể hiện ước mong phát triển và tiến bộ. Mỏ dài, nhọn của hạc có thể được xem như mũi tên của sự vận động và khao khát, trong khi việc ngậm ngọc minh châu hay hoa sen có thể biểu trưng cho sang quý hoặc giác ngộ.

Trên đầu của hạc thường được đặt đèn nến, thể hiện sự tôn thờ ánh sáng chân lý và giác ngộ, là nguồn sáng trong bóng tối của đời sống. Thân hạc thường có hình dạng khum, tượng trưng cho bầu trời và chân cao như chột, chống trời.

Ở Việt Nam, việc sử dụng hình tượng hạc và rùa trong nghệ thuật trang trí cũng khá phổ biến, thường được thể hiện trên các tượng đình làng hay bàn thờ. Hạc thường được mô tả đứng chầu trên lưng của rùa, biểu thị sự kết hợp giữa sức mạnh và sự bền vững. Trong quan niệm truyền thống, hạc và rùa được coi là những loài sống lâu, từ đó xuất hiện các từ như “hạc linh”, “hạc thọ”, “hạc toàn” để ám chỉ sự trường thọ và bền vững.

Hạc trong từng nền văn hoá

Trong văn hoá Trung Quốc

Trong nền văn hóa Trung Quốc, hình ảnh của chim hạc được coi là biểu tượng cao quý, vượt trội sau phượng hoàng và là một trong những hình ảnh quan trọng nhất trong truyền thuyết và nghệ thuật. Chim hạc thường được liên kết với sự bất tử và trường thọ, đồng thời biểu thị sự minh mẫn và trí tuệ của con người, được tạo lên qua năm tháng của tu bổ và tu luyện.

Trong hội họa Trung Quốc, chim hạc biểu thị sự thanh cao, quyền quý và tinh khôi, thường được miêu tả với bộ lông màu trắng muốt, được gọi là “bạch hạc“. Trong sách cổ, có nhiều đề cập đến đức tính của hạc, miêu tả nó như một người quân tử, trong sạch và thanh cao, tiếng kêu thánh thót, được coi như là biểu hiện của nhân tài.

Đặc biệt, đầu hạc thường được mô tả màu đỏ, biểu thị sự bền bỉ và sức sống dẻo dai. Việc sử dụng hình ảnh của hạc trong các tác phẩm nghệ thuật thường được hiểu là một lời chúc phúc trường thọ và sự bền vững.

Trong võ thuật Trung Hoa, có môn Bạch Hạc quyền, mô phỏng các động tác và khả năng thăng bằng của loài hạc. Các đòn mở rộng trong môn này tương tự như cánh hạc xòe ra, biểu hiện sự linh hoạt và khả năng thăng tiến của con hạc. Ví dụ, trong Vịnh Xuân quyền, có thế Hạc hình thủ bộ, mô phỏng cuộc chiến giữa cáo và hạc, với con hạc sử dụng đòn đánh tinh tế và chớp nhoáng, giống như cánh hạc và vuốt cáo.

Trong văn hoá Nhật Bản

Trong văn hóa Nhật Bản, loài chim hạc được coi là linh vật linh thiêng, biểu tượng của sức khỏe, sự trường tồn và hạnh phúc. Chim hạc trong tiếng Nhật được gọi là “Tsuru“, và đây là loài chim lớn nhất và quý hiếm nhất trong vùng đất này, đồng thời cũng là biểu tượng của thiên nhiên và sự gắn kết với đất nước.

Sự gắn bó giữa loài hạc và Nhật Bản hiện rõ qua việc sử dụng hình ảnh của chúng trong nghệ thuật và văn hóa. Hình ảnh của chim hạc thường xuất hiện trang trí ở nhiều nơi, từ lá bài truyền thống Hana-fuda cho đến tiền giấy 1.000 Yên Nhật, nơi hai con chim hạc đang vươn cổ lên trời cao. Ngoài ra, hạc giấy (Orizuru/折鶴) trong nghệ thuật Origami là một biểu tượng đặc biệt, với niềm tin rằng việc xếp đủ một nghìn con hạc giấy (Senbazuru/千羽鶴) sẽ mang lại một điều ước cho sự an lành, hạnh phúc và may mắn.

Chim hạc cũng là biểu tượng của sự chung thủy và hòa hợp trong tình yêu, do con trống và con mái của chúng kết đôi và sống bên nhau suốt đời. Hình ảnh của chim hạc thường xuất hiện trong các thiệp mời cưới và trang phục cưới kimono, làm tôn lên ý nghĩa của sự bền lâu và hạnh phúc trong hôn nhân.

Ngoài ra, trong tâm lý dân gian, chim hạc được coi là mang lại sự may mắn và vận may cho con người, đặc biệt là do chỏm lông màu đỏ trên đỉnh đầu của chúng, biểu thị sự phong phú và huy hoàng. Câu chuyện cổ tích Tsuru no Ongaeshi (Tiên hạc đền ơn) cũng là một trong những ví dụ về sự hậu đạo và lòng biết ơn của chim hạc trong văn hóa Nhật Bản.

Tại Việt Nam

Ở Việt Nam, hình ảnh của loài chim hạc mang trong mình một tầm quan trọng đặc biệt,  là một biểu tượng văn hóa truyền thống không thể thiếu trong đời sống tâm linh và văn hóa tinh thần của người dân.

Chim hạc thường được coi là một loài chim quý, xuất hiện thường xuyên trong các điêu khắc và trang trí đình làng. Trong nghệ thuật trang trí, hình ảnh của chim hạc thường kết hợp với hình ảnh của rùa, tạo nên biểu tượng của sự trường tồn và vĩnh cửu. Đặc biệt, hình tượng rùa cõng hạc trên lưng thường xuất hiện trong các ngôi đền, chùa, miếu thần linh, biểu thị sự hòa hợp và sự gắn kết giữa các yếu tố đối lập như trời và đất, âm và dương.

Trong văn hóa đạo giáo, hạc cũng là một linh vật quan trọng, thường được liên kết với các thần tiên và tiên nhân. Hình ảnh của hạc thường đi kèm với các biểu tượng tôn giáo khác trong các ngôi đền, chùa linh thiêng. Một số nguồn sách cổ cho biết rằng hạc mang trong mình ý nghĩa của sự thanh cao và thuần khiết, là một linh vật biểu tượng cho không gian và lực dương.

Ngoài ra, truyền thuyết về mối quan hệ thân thiết giữa rùa và hạc cũng được lưu truyền trong văn hóa Việt Nam. Trong câu chuyện này, rùa và hạc đại diện cho hai môi trường sống khác nhau, nhưng vẫn luôn tương trợ và giúp đỡ lẫn nhau trong những hoàn cảnh khó khăn, là biểu tượng cho tình bạn và lòng đồng cảm trong xã hội.

Tuy nhiên, cũng có những câu thần thán truyền miệng như “Thương thay thân phận con rùa, Lên đền đội hạc xuống chùa đội bia”, nhấn mạnh vào ý nghĩa răn đe đối với những kẻ vong ơn bội nghĩa.

Tóm lại, hình ảnh của hạc và rùa cùng nhau đồng hành và trở thành biểu tượng không thể tách rời trong văn hóa và tâm linh của người Việt Nam, đồng thời thể hiện sự kết hợp giữa ý nghĩa tôn giáo và những giá trị văn hóa truyền thống.

Kết thúc bài viết về hình tượng con Hạc, chúng ta có thể thấy rõ sức mạnh tinh thần mà nó mang lại trong văn hoá và nghệ thuật. Từ ý nghĩa của sự trường thọ, cao quý cho đến tinh thần thanh cao và sự ấm áp hạnh phúc, chim Hạc đã góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa của nhân loại.