Bài vị: Ý nghĩa và phân loại

Trong văn hóa thờ cúng tổ tiên của người Việt Nam, những nghi thức cúng lễ và các vật phẩm, đồ vật tâm linh cũng đóng vai trò rất quan trọng. Một trong những đồ vật không thể thiếu trên bàn thờ gia tiên chính là bài vị. Bài vị, được làm từ giấy hoặc gỗ, là nơi ghi tên những người đã khuất, có vai trò tương tự như di ảnh. Vậy bài vị thờ gia tiên là gì và được phân loại như thế nào? Hãy cùng khám phá chi tiết qua bài viết dưới đây của Phúc Lâm Sơn Đồng.

Bài vị là gì?

Bài vị là một tấm bảng hoặc thẻ, thường làm từ giấy hoặc gỗ, được sử dụng để ghi thông tin của người đã khuất, bao gồm tên, chức tước, ngày sinh và ngày mất. Những thông tin này được viết ở hai bên bài vị và bài vị được đặt trang trọng trên bàn thờ gia đình. Việc lựa chọn bài vị thờ cúng cần đẹp mà còn phải hợp lễ nghi, thể hiện lòng thành kính của người sống đối với người đã mất. Bài vị không chỉ mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc mà còn được cho là ảnh hưởng đến tài vận và sự bình an của gia đình.

Ý nghĩa của bài vị

Bài vị là nơi ghi lại thông tin của người đã khuất trong gia đình, tương tự như di ảnh, là một vật phẩm tâm linh quan trọng trong văn hóa người việt, đặc biệt là theo phong tục của từng vùng miền.

Trên bài vị, số chữ thường được quy định rõ ràng theo nguyên tắc phong thủy, với số chữ phải chia hết cho 4 hoặc dư 3, theo cách đếm Quỷ – Khốc – Linh – Thính. Bài vị của gia tiên thường được lưu giữ qua 5 đời, tính từ người chủ cúng hiện tại, sau đó có thể được đem đi hóa hoặc chuyển vào các nhà họ.

Mục đích chính của bài vị là thể hiện lòng biết ơn, kính trọng và tưởng nhớ đến người đã khuất. Đây cũng là một cách để các thế hệ sau luôn ghi nhớ và biết ơn cội nguồn của mình. Trong văn hóa phương Đông, và cụ thể là văn hóa Việt Nam, bàn thờ gia tiên là nơi linh thiêng nhất trong ngôi nhà. Người Việt quan niệm rằng để có cuộc sống sung túc, no ấm, bàn thờ gia tiên phải luôn được giữ gìn gọn gàng, sạch sẽ và đầy đủ lễ vật, thể hiện lòng thành kính với ông bà, tổ tiên và hy vọng được phù hộ độ trì.

Chiếc bài vị trên bàn thờ mang ý nghĩa linh thiêng, đại diện cho linh hồn của người thân đã khuất. Nó mang giá trị tâm linh mà còn có giá trị cao quý, thể hiện sự kính trọng và tưởng nhớ của con cháu đối với ông bà, tổ tiên. Bài vị là biểu tượng cho sự kết nối giữa các thế hệ, duy trì truyền thống và lòng biết ơn của người sống đối với người đã mất.

Phân loại bài vị

Phân loại bài vị theo chất liệu

Bài vị được chế tác từ nhiều chất liệu khác nhau, mỗi loại mang nét đẹp và họa tiết điêu khắc riêng biệt. Hiện nay, có ba loại bài vị phổ biến nhất: bài vị bằng gỗ, bài vị bằng đồng, và bài vị bằng đá.

• Bài vị bằng đá thường được chế tác từ đá cẩm thạch hoặc đá hoa cương. Chất liệu này nổi bật với độ bền cao, hoa văn và họa tiết được chạm khắc tinh xảo bằng tay hoặc công nghệ laser, mang đến vẻ đẹp uy nghi và trang nghiêm khi đặt trên bàn thờ. Sự bền bỉ của đá cùng với các chi tiết điêu khắc công phu tạo nên những tác phẩm nghệ thuật có giá trị lâu dài.
• Bài vị bằng đồng được chạm trổ hoặc đúc với các họa tiết vân mây tinh tế, kết hợp với gam màu vàng đồng, tạo nên vẻ đẹp sang trọng và quyền quý. Bài vị đồng không chỉ có độ bền cao mà còn mang đến vẻ đẹp đặc biệt cho không gian thờ cúng. Tuy nhiên, để duy trì độ sáng bóng và nét đẹp ban đầu, bài vị đồng cần được lau chùi thường xuyên.
• Bài vị bằng gỗ là loại phổ biến nhất hiện nay. Người ta có thể sử dụng công nghệ laser hoặc khắc tay để tạo ra những mẫu bài vị đẹp và ấn tượng. Để tăng thêm phần sang trọng, bài vị gỗ có thể được khảm trai, mang đến vẻ đẹp sắc nét và tinh tế. Hoa văn trên bài vị gỗ thường là các họa tiết hoa lá, hoa sen, rồng phượng uốn lượn, vừa tạo sự trang trọng vừa uy nghiêm cho không gian thờ cúng.

Mỗi loại bài vị, với chất liệu và kiểu dáng riêng, đều góp phần làm phong phú thêm nét đẹp văn hóa thờ cúng của người Việt, đồng thời thể hiện lòng thành kính và tưởng nhớ sâu sắc đối với tổ tiên.

Tại Phúc Lâm, chúng tôi chuyên sản xuất bài vị gỗ thủ công với tay nghề tinh xảo, các nghệ nhân có kinh nghiệm lâu năm, đảm bảo mang đến những sản phẩm chất lượng cao, thể hiện lòng thành kính sâu sắc đối với tổ tiên.

Phân loại bài vị theo mục đích sử dụng

Bên cạnh việc phân loại theo chất liệu, bài vị còn được chia theo mục đích thờ cúng, giúp gia chủ lựa chọn mẫu sản phẩm phù hợp nhất với nghi lễ và truyền thống gia đình.

Bài vị Cửu Huyền Thất Tổ

Cửu Huyền Thất Tổ có nghĩa là thờ 9 đời và 7 tổ, tượng trưng cho việc thờ phụng tổ tiên. Loại bài vị này được sử dụng để tỏ lòng thành kính và biết ơn đến các bậc tiền nhân đã sinh thành, dưỡng dục, và truyền lại di sản cho các thế hệ sau. Trên bài vị Cửu Huyền Thất Tổ, phần giữa thường ghi chữ “九玄七祖”, nghĩa là Cửu Huyền Thất Tổ, hai bên là đôi liễn thể hiện lòng kính bái và tôn trọng công lao của tổ tiên. Tuy nhiên, không phải gia đình nào cũng lập bài vị này, vì ý nghĩa thờ 9 đời bao gồm cả thế hệ phụ thân và con cháu, nên quyết định lập bài vị này tùy thuộc vào mục đích và truyền thống của từng gia đình.

Bài vị Ông Táo

Thờ cúng Ông Táo là phong tục lâu đời của người Việt. Bàn thờ Ông Táo thường được lập đơn giản, nhưng tấm bài vị là không thể thiếu. Trên bài vị này thường ghi danh hiệu “Định Phúc Táo Quân”, xung quanh có thể trang trí thêm họa tiết và linh vật. Chữ viết trên bài vị Ông Táo được chế tác tỉ mỉ, thường mạ vàng 24K trên nền đỏ nhung, tạo nên sự trang trọng và đặc biệt.

Bài vị Thần Tài

Bài vị Thần Tài cũng được lập để ghi danh hiệu của vị thần mà gia chủ thờ cúng. Bài vị này thường có năm dòng chữ khắc lên:

• Hàng 1: “Vật Huê Thiên Bửu Nhật” – Cành Vàng Lá Ngọc.
• Hàng 2: “Ngũ Phương Ngũ Thổ Long Thần” – Chư Vị Long Thần của ngũ phương, ngũ hành.
• Hàng 3: “Tiền Hậu Địa Chủ Tài Thần” – Chư Vị chủ đất, Tài Thần đời trước, đời sau.
• Hàng 4: “Nhân Kiệt Địa Linh Thời” – Cây Bạc Nở Hoa.
• Hàng 5: “Tiên Cô Tiên Hữu Chi Thần Vị” – Các vị Tổ Cô, các Vị bằng hữu phẩm thần vị.

Viết bài vị gia tiên bằng chữ Hán Nôm hay chữ Quốc ngữ

Trong quá khứ, chữ Hán Nôm là hệ thống chữ viết chính mà các cụ sử dụng, do đó, bài vị gia tiên cũng được viết bằng chữ Hán Nôm. Ngày nay, mặc dù chữ Quốc ngữ đã trở nên phổ biến, nhưng phần lớn bài vị vẫn được viết bằng chữ Hán Nôm. Có nhiều lý do giải thích cho việc này. Một số người cho rằng việc sử dụng chữ Hán Nôm thể hiện sự tôn trọng đối với người đã mất, giống như việc viết hoành phi câu đối trong nhà thờ tổ. Người khác lại cho rằng đây là một thói quen và phong tục bắt buộc đã được truyền từ đời này sang đời khác. Tuy nhiên, cũng có quan điểm cho rằng cách viết không quan trọng bằng tấm lòng thành kính của người thờ cúng. Dù viết bằng chữ Hán Nôm hay chữ Quốc ngữ, điều quan trọng nhất vẫn là lòng thành của con cháu đối với tổ tiên.

Trong thực tế, khi gia đình có người thân qua đời, hầu hết mọi người đều nhờ các sư thầy hoặc thầy cúng làm bài vị gia tiên. Do đó, các bài vị thường được viết bằng chữ Hán Nôm, dù đôi khi cả người sống lẫn người đã mất không hiểu nghĩa của những chữ này. Điều này cho thấy rằng việc sử dụng chữ Hán Nôm trên bài vị không chỉ là một phong tục mà còn là một biểu tượng văn hóa, thể hiện lòng kính trọng và sự tiếp nối truyền thống của dân tộc.

Ngày nay, mặc dù có nhiều người không còn hiểu và sử dụng chữ Hán Nôm, nhưng việc viết bài vị bằng chữ này vẫn được duy trì như một cách thể hiện sự kính trọng sâu sắc đối với tổ tiên. Đồng thời, nó cũng góp phần bảo tồn một phần di sản văn hóa quý báu của dân tộc. Chữ Hán Nôm trên bài vị chứa đựng cả tấm lòng và sự kính trọng của con cháu đối với tổ tiên, dù họ có hiểu nghĩa của chúng hay không.

Việc ghi vai vế trong bài vị thờ gia tiên

Trong thờ cúng gia tiên, việc ghi vai vế của người được thờ lên bài vị có thể mang lại sự rõ ràng và chi tiết. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc bài vị phải được làm mới liên tục khi có sự thay đổi về người chủ cúng.

Ví dụ, nếu A là người chủ cúng, thì A sẽ thờ cúng 4 đời gồm cha mẹ, ông bà nội, ông bà cố, ông bà sơ và bài vị sẽ được lưu giữ trong 4 đời. Nhưng khi A mất và con A là B thay thế làm người chủ cúng, B sẽ phải làm mới bài vị cho cha mẹ (A), ông bà nội (thay vì cha mẹ), ông bà cố (thay vì ông bà nội), ông bà sơ (thay vì ông bà cố).

Tuy nhiên, một số quan điểm cho rằng việc không ghi vai vế vào bài vị mới có thể giúp lưu giữ được 4 đời mà không cần phải làm mới liên tục. Người chủ cúng sẽ tự biết vai vế của từng bài vị và tôn trọng theo quy ước truyền thống.

Tùy thuộc vào quan điểm và thực tiễn của mỗi gia đình, việc ghi vai vế vào bài vị có thể được áp dụng hay không. Quan trọng nhất vẫn là sự kính trọng và lòng thành kính đối với tổ tiên, bất kể hình thức thờ cúng có sự thay đổi hay không.

Tìm hiểu và phân loại bài vị giúp chúng ta nhận thức sâu sắc về giá trị văn hóa và tâm linh mà bài vị mang lại. Dù được làm từ gỗ, đồng, hay đá, và viết bằng chữ Hán Nôm hay chữ Quốc ngữ, bài vị luôn thể hiện lòng thành kính và tưởng nhớ tổ tiên. Sự lựa chọn và viết bài vị có thể khác nhau giữa các gia đình, nhưng tấm lòng hiếu kính vẫn là điều quan trọng nhất. Qua đó, chúng ta không chỉ bảo tồn giá trị truyền thống mà còn tạo nên không gian thờ tự trang trọng và linh thiêng.