Tìm hiểu về Tam Tứ phủ là gì?

Khi khám phá tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, chúng ta không thể không nhắc đến khái niệm vầ Tam Tứ phủ: Tam phủ và Tứ phủ – những thành tố cơ bản và quan trọng trong hệ thống thần linh của nền văn hóa tâm linh phong phú này. Tam phủ và Tứ phủ không chỉ đơn thuần là các khái niệm thờ cúng mà còn phản ánh sự kết hợp độc đáo giữa truyền thống và tâm linh, biểu hiện sự thờ phụng các vị thần có vai trò và ảnh hưởng sâu rộng trong đời sống tâm linh của người Việt. Vậy, Tam phủ và Tứ phủ là gì? Hãy cùng tìm hiểu về ý nghĩa sâu xa của chúng và cách bố trí điện thờ, hệ thống thần linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu cùng Phúc Lâm Sơn Đồng, từ đó hiểu rõ hơn về sự phong phú và đa dạng của văn hóa tâm linh Việt Nam.

Tam phủ là gì?

Tam phủ là một khái niệm quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, biểu thị sự phân chia thần linh theo ba miền chính. Trong hệ thống này, “Tam phủ” có nghĩa là “ba nơi làm việc của các quan” hoặc “ba phủ thần linh”, gồm các vùng cai quản sau:

• Thiên phủ (Màu Xanh – Vua Cha Ngọc Hoàng): Đây là nơi các chư vị thần linh cai quản bầu trời và các hiện tượng thiên nhiên. Trong hệ thống thần linh, Thiên phủ đóng vai trò là cõi trời, nơi có các thần linh tối cao, như Ngọc Hoàng, đứng đầu.
• Địa phủ (Màu Vàng – Vua Cha Diêm Vương): Địa phủ đại diện cho cõi đất, nơi các chư vị thần linh cai quản vùng đất đai, cây cối và mọi sự vật trên mặt đất. Diêm Vương, một trong những vị thần chủ quản ở đây, có trách nhiệm cai quản công việc liên quan đến địa giới và vương quốc âm phủ.
• Thủy phủ (Màu Trắng – Vua Cha Bát Hải): Thủy phủ cai quản miền sông nước, bao gồm các chư vị thần linh liên quan đến biển cả, sông ngòi và mọi hiện tượng nước. Vị thần đứng đầu Thủy phủ thường được gọi là Vua Cha Bát Hải, có trách nhiệm bảo vệ và quản lý mọi nguồn nước.

Tín ngưỡng Tam phủ được hình thành trước và đóng vai trò nền tảng trong hệ thống thờ Mẫu. Vào thời kỳ khởi nguyên, người ta chỉ nhận diện ba phủ: Thiên, Địa, Thoải. Nhạc phủ, đại diện cho các thần linh liên quan đến âm nhạc và nghệ thuật, đã được bổ sung sau, tạo thành hệ thống Tứ phủ mà chúng ta thấy ngày nay.

Tứ phủ là gì?

Tứ phủ là một khái niệm mở rộng của tín ngưỡng thờ Mẫu, bao gồm bốn miền thần linh quan trọng, mỗi miền cai quản một lĩnh vực khác nhau trong vũ trụ tâm linh. Khái niệm này mở rộng từ hệ thống Tam phủ với việc bổ sung Nhạc phủ, tạo thành bốn vùng thờ cúng như sau:

• Thiên phủ (Màu Đỏ – Mẫu Cửu): Đây là nơi các chư vị thần linh cai quản bầu trời và các hiện tượng thiên nhiên. Thiên phủ được coi là cõi trên cao nhất, nơi có sự hiện diện của các vị thần tối cao, như Mẫu Cửu, đứng đầu các thần linh trên trời.
• Địa phủ (Màu Vàng – Mẫu Liễu): Địa phủ cai quản vùng đất đai, cây cối, và mọi sự vật trên mặt đất. Các thần linh trong Địa phủ, như Mẫu Liễu, chịu trách nhiệm về các vấn đề liên quan đến đất đai và vương quốc âm phủ.
• Thủy phủ (Màu Trắng – Mẫu Thoải): Thủy phủ bao gồm các thần linh cai quản các vùng sông nước, biển cả. Vị thần đứng đầu Thủy phủ là Mẫu Thoải, chịu trách nhiệm bảo vệ và quản lý các nguồn nước và hiện tượng liên quan đến nước.
• Nhạc phủ (Màu Xanh – Mẫu Thượng Ngàn): Nhạc phủ được thêm vào sau và liên quan đến miền rừng núi, các khu vực sơn lâm. Chư vị thần linh trong Nhạc phủ, như Mẫu Thượng Ngàn, có nhiệm vụ bảo vệ và cai quản vùng rừng núi, thiên nhiên hoang dã.

Theo truyền thống của các cụ xưa, thứ tự của các phủ được sắp xếp là: Thiên, Địa, Thoải, Nhạc, với Nhạc phủ xuất hiện sau. Tuy nhiên, trong các khoa cúng và bản chầu văn ngày nay, thứ tự thường được sắp xếp theo cấp bậc từ cao nhất đến thấp nhất, như sau:

1. Đệ nhất Thượng Thiên (Thiên phủ)
2. Đệ nhị Thượng Ngàn (Nhạc phủ)
3. Đệ tam Thoải Phủ (Thủy phủ)
4. Đệ tứ Khâm Sai (Địa phủ)

Tứ phủ vạn linh không chỉ đại diện cho các lĩnh vực cai quản khác nhau mà còn là toàn bộ chư thánh trong tín ngưỡng thờ Mẫu, với Thánh Mẫu đứng đầu hệ thống này, thể hiện sự tôn kính và tâm linh sâu sắc của người Việt.

Hệ thống thần linh Tứ phủ

Hệ thống thần linh Tứ phủ trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt bao gồm một tổ chức chặt chẽ với các vị thần linh được phân chia theo bốn phủ và các cấp bậc khác nhau. Dưới đây là cấu trúc của hệ thống thần linh Tứ phủ:

Bảo hộ dân quốc Thánh Mẫu

Các Thánh Mẫu trong hệ thống Tứ phủ được phân chia theo các phủ và danh hiệu cụ thể:

• Mẫu Đệ Nhất (Thiên Phủ): Danh hiệu Thanh Vân Công Chúa. Là thánh mẫu cai quản bầu trời, đại diện cho sự cao cả và quyền năng tối thượng.
• Mẫu Đệ Nhị (Nhạc Phủ): Danh hiệu Lê Mại Đại Vương. Là thánh mẫu cai quản miền rừng núi, biểu tượng của sức mạnh và sự bảo vệ thiên nhiên.
• Mẫu Đệ Tam (Thoải Phủ): Danh hiệu Xích Lân Công Chúa. Là thánh mẫu cai quản các vùng sông nước, thể hiện sự che chở và quản lý nguồn nước.
• Mẫu Đệ Tứ (Địa Phủ): Danh hiệu Liễu Hạnh Công Chúa. Là thánh mẫu cai quản vùng đất đai, biểu tượng của sự thịnh vượng và bảo vệ đất đai.

Trong các đền, điện thờ Tứ phủ, ba toà Thánh Mẫu được xếp theo thứ tự sau:

1. Mẫu Đệ Nhất: Mẫu Liễu
2. Mẫu Đệ Nhị: Mẫu Thượng Ngàn
3. Mẫu Đệ Tam: Mẫu Thoải

Phụ vương Đại Thánh (Phối Thờ)

Các vị thần phối thờ, hỗ trợ các Thánh Mẫu và đóng vai trò quan trọng trong tín ngưỡng Tứ phủ:

• Ngọc Hoàng Thượng Đế (Thiên Phủ): Vị thần tối cao của trời, đứng đầu các thần linh.
• Bát Hải Long Vương (Thoải Phủ): Vị thần cai quản biển cả và sông nước.
• Tản Viên Sơn Thánh (Nhạc Phủ): Vị thần cai quản rừng núi và sơn lâm.
• Thập Diện Minh Vương (Địa Phủ): Vị thần bảo vệ vùng đất và các hiện tượng liên quan đến địa giới.

Hội đồng Chúa (Phối Thờ)

Các chúa trong Hội đồng được thờ phối và có vai trò cụ thể trong tín ngưỡng:

• Chúa Đệ Nhất Tây Thiên: Một trong các chúa cai quản vùng Tây Thiên, có vai trò quan trọng trong hệ thống thần linh.
• Chúa Đệ Nhị Nguyệt Hồ (Chúa Nguyệt Hồ): Cai quản các vùng liên quan đến mặt trăng và nước.
• Chúa Đệ Tam Lâm Thao: Vị thần có ảnh hưởng lớn trong các khu vực rừng núi.
• Chúa Cà Phê (Địa Phủ và Nhạc Phủ): Có vai trò trong cả hai phủ, liên quan đến đất đai và thiên nhiên.
• Chúa Long Giao (Nhạc Phủ): Cai quản miền rừng núi và các hiện tượng thiên nhiên.
• Chúa Ngũ Hành Ngũ Phương (Nhạc Phủ): Đại diện cho các yếu tố ngũ hành và các phương hướng trong thiên nhiên.
• Chúa Thác Bờ (Thoải Phủ và Nhạc Phủ): Cai quản các vùng sông nước và rừng núi.
• Chúa Mọi (Nhạc Phủ): Một vị thần quan trọng trong miền rừng núi, có ảnh hưởng sâu rộng trong tín ngưỡng thờ Mẫu.

Ngũ Vị Tôn Quan

• Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên: Quyền cai quản Thiên phủ, làm mưa làm gió. Mặc áo màu đỏ, là quan trong cung điện Ngọc Hoàng.
• Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn: Cai quản rừng núi, đi lại giữa rừng và biển. Mặc áo màu xanh, là vị giám sát và tham gia chiến trận.
• Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ: Con của Bát Hải Long Vương, mặc áo bào màu trắng, cầm đôi bạch kiếm để xông pha quỷ thế và tà giới.
• Quan Lớn Đệ Tứ Khâm Sai: Quan Địa Linh cai quản đất đai, giữ an lành cho nước Việt. Mặc áo màu vàng, có trách nhiệm đi khâm sai các vùng dân.
• Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh: Mặc áo bào màu xanh biển, cầm thanh long đao to.
• Đệ Nhất Vương Quan: Danh hiệu Quan Điều Thất.
• Đệ Thập Vương Quan: Danh hiệu Quan Hoàng Triệu.

Tứ Phủ Chầu Bà

• Chầu Đệ Nhất: Hóa thân của Thánh Mẫu Thượng Thiên, thuộc Thiên phủ.
• Chầu Đệ Nhị: Danh hiệu Ngôi Kiều Công Chúa, thuộc Nhạc phủ.
• Chầu Đệ Tam: Hóa thân của Mẫu Thoải, danh hiệu Thủy Điện Công Chúa, thuộc Thoải phủ.
• Chầu Thác Bờ: Có sự kết hợp của Thoải phủ và Nhạc phủ, được thờ với vai trò quan trọng, danh hiệu là Chầu Đệ Tam.
• Chầu Đệ Tứ Khâm Sai: Danh hiệu Chiêu Dung Công Chúa, thuộc Địa phủ, tôn thờ tại Đình Cốc Thượng.
• Chầu Ngũ: Thờ tại Suối Lân, Lạng Sơn, danh hiệu Suối Lân Công Chúa, thuộc Nhạc phủ.
• Chầu Lục: Danh hiệu Lục Cung Công Chúa, thuộc Nhạc phủ.
• Chầu Bảy: Danh hiệu Tân La Công Chúa, thuộc Nhạc phủ.
• Chầu Bát: Thờ tại Tiên La, Thái Bình, danh hiệu Nữ Tướng Bát Nàn, thuộc Nhạc phủ.
• Chầu Cửu: Danh hiệu Cửu Huyền Thiên Nữ, thờ tại Bỉm Sơn, Thanh Hóa.
• Chầu Mười: Thờ tại Mỏ Ba, Đồng Mỏ, Chi Lăng, danh hiệu Nữ Tướng Đồng Mỏ Chi Lăng, thuộc Nhạc phủ.
• Chầu Bé: Thờ tại Bắc Lệ, danh hiệu Chầu Bé Bắc Lệ, thuộc Nhạc phủ.
• Chầu Bà Bản Đền: Danh hiệu Thủ Điện Công Chúa.

Thập Vị Thủy Tế

• Ông Hoàng Cả: Danh hiệu Ông Hoàng Quận, thuộc Thiên phủ.
• Ông Hoàng Đôi: Người Mán, thuộc Nhạc phủ.
• Ông Hoàng Bơ: Thuộc Thoải phủ.
• Ông Hoàng Tư: Danh hiệu Ông Hoàng Khâm Sai, thuộc Thoải phủ.
• Ông Hoàng Năm: Danh hiệu không rõ cụ thể.
• Ông Hoàng Lục: Danh hiệu Thanh Hà, không rõ cụ thể.
• Ông Hoàng Bảy: Danh hiệu Ông Hoàng Bảo Hà, thuộc Nhạc phủ.
• Ông Hoàng Bát Quốc: Danh hiệu Ông Đệ Bát Đồng Bằng Sông Diêm, thuộc Thoải phủ.
• Ông Chín Cờn: Danh hiệu Ông Cờn Môn, thuộc Thiên phủ.
• Ông Hoàng Mười: Danh hiệu Ông Nghệ An, thuộc Địa phủ.

Tứ Phủ Thánh Cô

• Cô Cả Thượng Thiên: Thuộc Thiên phủ.
• Cô Đôi Thượng Ngàn: Danh hiệu của Nhạc phủ.
• Cô Đôi Cam Đường: Thuộc Nhạc phủ.
• Cô Bơ Hàn Sơn: Danh hiệu của Thoải phủ, cũng gọi là Cô Bơ Bông hoặc Cô Bơ Tây Hồ.
• Cô Tư Ỷ La: Danh hiệu của Địa phủ.
• Cô Năm Suối Lân: Thuộc Nhạc phủ.
• Cô Sáu Lục Cung: Danh hiệu của Nhạc phủ.
• Cô Bảy Kim Giao: Thuộc Nhạc phủ.
• Cô Tám Đồi Chè: Danh hiệu của Nhạc phủ.
• Cô Chín Thượng Ngàn: Không rõ cụ thể.
• Cô Chín Giếng: Danh hiệu Cô Chín Sòng.
• Cô Mười Đông Mỏ: Danh hiệu của Nhạc phủ.
• Cô Bé Thượng Ngàn: Danh hiệu cụ thể không rõ.

Thập Vị Triều Cậu

• Cậu Hoàng Cả Phủ Giầy: Thuộc Thiên phủ.
• Cậu Hoàng Cả Sòng Sơn: Danh hiệu không rõ cụ thể.
• Cậu Hoàng Đôi: Thuộc Nhạc phủ.
• Cậu Hoàng Bơ: Danh hiệu thuộc Thoải phủ.
• Cậu Hoàng Tư: Danh hiệu không rõ cụ thể.
• Cậu Hoàng Năm: Danh hiệu không rõ cụ thể.
• Cậu Hoàng Bé Đồi Ngang: Danh hiệu Cậu Hoàng Quận, thuộc Nhạc phủ.
• Cậu Bé Bản Đền: Thường ngự đồng tại các bản đền.

Ngũ Hổ và Ông Lốt

Ngũ Hổ:

• Hắc Hổ: Trấn giữ phương Bắc.
• Bạch Hổ: Trấn giữ phương Tây.
• Hoàng Hổ: Trấn giữ trung tâm.
• Thanh Hổ: Trấn giữ phương Đông.
• Xích Hổ: Trấn giữ phương Nam.

Ông Lốt:

• Thanh Xà Đại Tướng Quân.
• Bạch Xà Đại Tướng Quân.

Hệ thống thần linh này thể hiện sự phong phú và đa dạng trong tín ngưỡng thờ Mẫu, với các chức năng và vai trò rõ ràng của từng vị thần linh trong việc bảo vệ và cai quản các lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống và thiên nhiên.