Tìm hiểu về Chầu Bà Đệ Nhất Thượng Thiên

Trong số Thập Nhị Vị Chầu Bà – những vị thánh được tôn thờ và cai quản khắp nơi từ rừng rậm đến dưới nước, từ các phương bắc, nam, đông, tây đến các hướng của đất nước Việt Nam, không thể không nhắc đến Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên. Ngài là một trong những vị thần được tôn kính nhất, được dân ta ghi nhớ qua câu chuyện về mẫu Liễu giáng hạ tại Vị Nhuế, Nam Định, một trong những huyện miền Bắc của đất nước. Cùng Phúc Lâm tìm hiểu về Chầu Đệ Nhất qua bài viết sau để có cái nhìn chi tiết hơn.

Tìm hiểu khái quát về Chầu Đệ Nhất

Chầu Đệ Nhất, hay còn gọi là Bà Chúa nghề tằm, là một danh hiệu cao quý trong văn hóa dân gian Việt Nam, Bà được cho là hóa thân của Mẫu Đệ Nhất, tiên nữ của Thiên cung và là con gái của Ngọc Hoàng Thượng Đế, Chầu Đệ Nhất được tôn vinh và thần thánh trong truyền thuyết dân gian.

Nhiệm vụ chính của Chầu Đệ Nhất là cai quản Thượng Thiên và nắm giữ sổ Tam Tòa, biểu tượng của quyền lực và uy quyền trên trời cao. Ngoài ra, Bà Chúa cũng được xem là bảo vệ cho nghề chăn tằm và dệt vải, là người che chở cho các nghề làm vải và là nguồn cảm hứng cho những người làm công việc này.

Trang phục của Chầu Đệ Nhất thường mang gam màu đỏ và hồng, là biểu tượng của sức mạnh và may mắn trong văn hóa dân gian.

Đền thờ của Chầu Đệ Nhất được xây dựng và tôn vinh khắp nơi trên khắp Việt Nam. Một số địa điểm nổi tiếng bao gồm Đền Rồng ở Thanh Hóa và Lăng Chầu Bà Đệ Nhất ở Hà Nội. Những đền thờ này là nơi mà người dân tín ngưỡng đến để dâng hương và cầu mong sự bảo hộ và phúc lành từ Chầu Đệ Nhất.

Thần tích Chầu Đệ Nhất

Trong truyền thuyết dân gian, Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên được biểu hiện qua hình tượng của mẫu Liễu giáng, một vị thần được tôn vinh tại Vị Nhuế, Nam Định. Trang phục của ngài thường được miêu tả là áo đỏ và khăn hồng, tượng trưng cho sự quý phái và nữ tính. Ngài thường hoạt động trong nội cung của phủ Giầy.

Với danh hiệu “Đệ nhất hoa nương công chúa làm việc thượng thiên“, Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên được xem như là bậc thầy cao cả nhất trong các vị thần, có trách nhiệm cai quản Thượng Thiên và giữ sổ Tam Toà, biểu tượng cho quyền lực và ảnh hưởng trên trời cao. Khi không có công việc, ngài thường cùng các hầu cận đi dạo, giải trí và truyền đạt phúc lành cho nhân dân.

Trong truyền thuyết, Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên được coi là hóa thân của Mẫu Đệ Nhất, một tiên nữ của Thiên Cung và con gái của vua Ngọc Hoàng. Ngài được cho là xuống trần giúp đỡ nhân loại tại xứ Thanh. Ngoài ra, cũng có quan niệm rằng ngài là Quế Hoa Công Chúa trên Thiên Cung, xuống trần và gần gũi với Mẫu Liễu Hạnh tại Đồi Ngang Phố Cát.

Sự tích hiển linh

Là nữ tướng của Bai Bà Trưng

Trong truyền thuyết dân gian, Chầu Đệ Nhất, còn được biết đến với tên gọi Quế Hoa, là một trong hai nữ tướng nổi tiếng của thời kỳ khởi nghĩa của Hai Bà Trưng. Sinh ra tại vùng đất Hà Giang, Quế Hoa và người em gái Chầu Cửu, hay Quỳnh Hoa, đã dũng cảm dẫn đầu trong cuộc kháng chiến chống lại ách thống trị của nhà Hán.

Khi cuộc kháng chiến của Hai Bà Trưng gặp thất bại, hai nữ tướng quyết định quay về quê nhà để tìm kiếm sự bình yên và tuẫn tiết. Họ lựa chọn ẩn dật bên bờ sông Lô, nơi mà hậu duệ sau này vẫn thường kể lại như một biểu tượng của sự kiêu hãnh và lòng dũng cảm của họ.

Giáng sinh thời nhà Lê

Trong thời kỳ nhà Lê, câu chuyện về Chầu Đệ Nhất vẫn tiếp tục được kể lại qua một sự kiện giáng sinh đặc biệt. Trong thời vua Lê Thánh Tông, có một viên quan già đã rời bỏ các chức vụ và lui về Nghi Tàm để dạy học. Một đêm, khi ông ngồi bên hồ ngắm trăng, ông bất ngờ ngủ gục. Trong giấc mơ, ông nhận được một ơn của Thiên đế, một người con gái sẽ được sinh ra từ ông. Khi tỉnh dậy, ông cảm thấy kỳ lạ và về nhà thì nghe tin vợ lớn tuổi của mình đã mang thai. Đứa bé được sinh ra chính là người con gái mà ông đã thấy trong giấc mơ. Ông đặt tên cho con gái là Quỳnh Hoa.

Khi lớn lên, Quỳnh Hoa được gả cho Liễu Nghi, một tri phủ tại Hà Trung, Thanh Hoá. Khi Chiêm Thành (Trung Quốc) xâm lược, cả hai vợ chồng Liễu Nghi đã cùng nhau tham gia vào trận mạc để bảo vệ đất nước. Sau chiến thắng, vua truy phong cho Liễu Nghi danh hiệu Đô Đài Ngự Sử và bà Quỳnh Hoa được phong là Quỳnh Hoa Phu Nhân.

Sau khi chồng mất, Quỳnh Hoa quyết định trở về Nghi Tàm. Với tài năng trồng dâu và nghề nuôi tằm, bà trở về dạy dỗ và hướng dẫn dân chúng trong khu vực. Nhờ vào sự cống hiến của bà, khu vực trở nên phát triển và thịnh vượng hơn. Mọi người trong vùng đều biết ơn và tôn kính bà. Sau khi bà qua đời, vua truy phong danh hiệu Quỳnh Hoa Công Chúa, và dân chúng xây dựng nhiều đền thờ để tôn vinh bà, gọi bà là “bà Chúa nghề tằm”.

Hầu giá Chầu Đệ Nhất

Bà Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên hiếm khi ngự đồng (một điểm chung của các thần thượng thiên, thường là những người tu hành), chỉ thường xuyên hiện diện khi có tiệc lớn hoặc lễ khai trương cung điện, đặc biệt là khi có tiệc khai đàn mở phủ. Trong những dịp này, người đi trình đồng thường đề nghị bà đến tham dự, và trong lễ trình đồng thường có sử dụng hình ảnh của toà lễ Tứ Phủ Chầu Bà Sơn Trang, thường là một đàn màu đỏ, có hình tượng của Chúa (Chầu), cùng với các cô hầu cận cầm quạt, mười hai cô nàng, động chúa, và thuyền thoi…

Khi bà xuất hiện trên đồng, bà thường mặc áo màu đỏ được thêu hoa phượng, hoặc có thể là áo gấm, kèm theo khăn hồng.

Đền thờ Chầu Đệ Nhất

Đền thờ Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên có thể được tìm thấy khắp nơi mà Mẫu Đệ Nhất được tôn thờ, vì Chầu được coi là hình ảnh hóa thân của Mẫu Đệ Nhất. Tuy nhiên, có một số địa điểm được xem là nơi thờ riêng, nơi mà dấu tích của Chầu được lưu giữ rõ nhất.

Trong số những địa điểm nổi tiếng, Đền Rồng tại Hà Long, Hà Trung, Thanh Hoá, là một trong những địa danh quan trọng. Đây được coi là một trong những nơi linh thiêng nhất, nơi mà Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên được tôn thờ và cầu nguyện.

Ngoài ra, Lăng Chầu Bà Đệ Nhất tại Vĩnh Mộ, Nguyễn Trãi, Thường Tín, Hà Nội, cũng là một trong những điểm đến quan trọng. Đây là một nơi linh thiêng, nơi mà dòng họ và người dân địa phương tới thờ cúng và dâng lễ cho Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên.

Chuẩn bị gì khi dâng lễ Chầu Bà Đệ Nhất?

Để chuẩn bị một lễ dâng cho Chầu Bà Đệ Nhất Thượng Thiên, những vật phẩm cần thiết thường bao gồm một đĩa hoa, một đĩa quả với nhiều loại quả khác nhau, một cơi trầu, quả câu, nén hương, xôi thịt, cút rượu, giấy tiền và cánh sớ. Những vật phẩm này được sắp xếp cẩn thận và đặt trên một bàn thờ, tạo ra một không gian linh thiêng và trang nghiêm để thể hiện sự tôn kính và lòng thành kính đối với Chầu Bà Đệ Nhất.

Bản văn

Dưới đây là 2 bản văn Chầu Bà Đệ Nhất thường được sử dụng trong hầu giá của Ngài mà Phúc Lâm sưu tầm:

Bản văn Chầu Bà Đệ Nhất số 1

Sớm mai vui vẻ đền Sòng

Ngày chơi phủ chính lầu hồng vào ra

Khăng khăng giữ sổ tam toà

Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền

Thông tri tam giới hoàng thiên

Coi khắp cửa phủ ,miếu đền thiếu đâu

Trong ngoài thay thảy trước sau

Sửa sang mẫu phó quyền chầu bà coi

Quân thần phải đạo chúa tôi

Cô hầu cô hạ nàng đôi dập dìu

Khoe xanh xanh tốt đáng yêu

Khoe tài tài khéo khéo chiều lòng xuân

Đền thờ tả phượng hữu lân

Hoa Lan hoa cúc thanh tân chơi bời

Thiên Đình chén rót đầy vơi

Khúc ca điểm đót cợt người người hay

Đàn cầm khéo gẩy năm dây

Cung huỳnh gió lọt chuốt mây lọt vàng

Thung dung ghẹo khách qua đàng

Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm

Miệng cười hoa nở đáng trăm

Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo

Đã lên ngôi báu trong triều

Đã nên ngọc tốt vàng yêu dương toà

Miệng cười tươi tốt như hoa

Thanh tân lịch sự nết na dịu dàng

Càng nhìn càng thắm nhân doan

Nết na yểu điệu muôn vàn thảo hay

Việc nào mà chẳng tới tay

Lên đền xuống phủ chả ngày nào sai

Có phen biến gái hiện trai

Ai thắm thắm vậy ai phai phai liền

Biết ra thời nhẹ như tên

Nếu mà ko biết như thuyền bỏ neo

Quở cho trăm chứng hiểm nghèo

Chầu quế trong triều giá ngự Đồi Ngang

Có phen giả ní giả nàng

Sài di di án sai nàng nàng lên

Có phen làm chúa thượng thiên

Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề

Phàm trần ai thấy tin nghe

khấn thôi tạ lễ miếu nghè kêu văn

Trần phàm kẻ vái người van

Còn đường nhỡn nhục nhân gian mờ mờ

Xem ra số phải phụng thờ

Kẻ khấn người vái nam mô khấu đầu

Biết bà bệnh tật khỏi đau

Kim ngân vàng mã để hầu dâng lên

Thỉnh Chầu chắc giáng bản đền

Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường.

Bản văn Chầu Bà Đệ Nhất số 2

Gió kim phong ánh vàng xế xế​

Văn con mời chầu quế hiện lên​

Ngôi cao lồ lộ trung thiên​

Sớm khuya vui vẻ đền Sòng

Ngày chơi phủ tía lầu hồng vào ra

Khăng khăng giữ sổ tam toà

Đêm ngày chầu chúa quế Hoa cầm quyền

Lầu lầu tam giới hoàng thiên

quyền coi cửa phủ, cửa đền thiếu đâu

Trong ngoài thay thảy trước sau

Sửa sang mẫu phó quỳên chầu bà coi

Quân thần phải đạo làm tôi​

Nàng hầu nàng hạ cô đôi hầu bà

Đang xanh đang tốt đáng yêu

Tài hoa lại khéo ai chiều lòng xuân

Đền thờ tả phượng hữu lân

Hoa Lan hoa cúc thanh tân chơi bời

Thiên Đình chén rót đầy vơi

Khúc ca điểm đót cợt người người hay

Đàn cầm khéo gẩy năm dây

Cung huỳnh gió lọt chuốt mây mây vàng

Thung dung ghẹo khách qua đàng

Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm

Miệng cười hoa nở đáng trăm

Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo

Đã lên ngôi báu trong triều

Đã nên ngọc tốt vàng yêu dương toà

đã tươi lại tốt như hoa

đã tài lại khéo ai hòa đảm đang

Càng nhìn lắm vẻ thiên nhiên

Nết na hòa thuận muôn vàn thảo ngay

Việc nào mà chẳng tới tay

Lên đền xuống phủ chả ngày nào sai

Có phen biến gái hiện trai

khi cần cần kíp khi sai của lền

khi tha cất nhẹ như tiên

đến khi bà ám như thuyền bỏ neo

bệnh làm trăm chứng hiểm nghèo

Chầu quế trong triều giá ngự Đồi Ngang

Có phen giả ví giả nàng

Sai ví ví ám sai nàng nàng lên

phán ra làm thánh thượng thiên

xưng danh làm thánh thoải tiên thoải tề

Phàm trần thấy nói tin nghe

khấn thôi tạ lễ miếu nghè kêu văn

Trần phàm kẻ vái người van

mới hay nhẫn nhục trần gian được nhờ

Xem ra thì số phải nhờ

Khi xưa khấn thánh bây giờ thờ ơ

thanh đồng đàm luyện sớm khuya​

Kẻ khấn người vái nam mô khấu đầu​

Làm cho bệnh nặng khỏi đau

Kim ngân vàng mã để hầu dâng lên

bệnh làm như thể giếng khơi​

Mênh mông lai láng biết trời phương nao​

Dò sông ước chẳng đủ sào​

Dò biển biển rộng trời cao mấy tầng​

Đố ai dò hết sự lòng​

Ví mà trời thấp sông cùng lên chơi​

Biêt đâu thanh vắng nghỉ ngơi​

Biết đâu là chốn thảnh thơi ra vào​

Quế huệ giá ngự võng đào​

Khi ra nghè miếu khi vào chầu vua​

Chầu rồi thẳng tới kinh đô​

Đồi ngang phố cát bốn mùa vui thay​

Tháng ba trảy hội phủ giầy​

Qua phố nam định sang ngay phủ giầy​

Sòng sơn chầu đã dạo qua​

Giao cau lông dím quạt tay đồi mồi​

Ai lịch sự giá ngự đồng chơi​

Ví dù thiên hạ thiếu gì nơi chấm đồng​

Biết ra thì chuộc mang về

​

Rầy thang mai thuốc lấy đâu được tiền​

Thuốc bà tam vị thần tiên​

Tàn nhang nước thoải độ cho lại lành​

Giả lễ bà lục tía hài xanh​

Đem về tiến thánh lấy danh cho đồng​

Thỉnh bà trắc giáng đền trung

Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường.

 

Trên đây là tổng hợp những thông tin quan trọng về Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên mà Phúc Lâm Sơn Đồng tìm hiểu và tổng kết lại. Hy vọng rằng những thông tin này sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về vị thần quan trọng này trong văn hóa dân gian Việt Nam.