Tứ phủ Chầu Bà là gì trong tứ phủ thánh mẫu

Tứ Phủ Chầu Bà, hay còn được gọi là Tứ Phủ Thánh Bà, là những vị thánh nữ phục vụ bên Thánh Mẫu trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Tứ Phủ của người Việt. Các vị thánh này gồm mười hai nữ thánh, được Thánh Mẫu giao nhiệm vụ cai quản khắp nơi, từ rừng sâu nước thẳm đến bốn phương tám hướng trên khắp đất nước Việt Nam.

Tứ phủ Chầu Bà, hay còn gọi là Tứ phủ Thánh Mẫu, là những vị thánh nữ thay quyền Thánh Mẫu cai quản khắp bốn phủ. Tuy nhiên, không phải ai cũng biết Tứ phủ Chầu Bà gồm những ai. Hãy cùng Phúc Lâm Sơn Đồng tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây nhé.

Tứ phủ Chầu bà là gì?

Tứ Phủ Chầu Bà, hay còn gọi là Tứ Phủ Thánh Bà, là những vị thánh chầu hầu cận bên Thánh Mẫu thần chủ trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Tứ Phủ của người Việt. Bao gồm mười hai vị nữ thánh, Tứ Phủ Chầu Bà được Thánh Mẫu giao nhiệm vụ cai quản khắp nơi, từ rừng sâu đến nước thẳm, bốn phương tám hướng trên khắp đất Việt Nam. Trong hệ thống tín ngưỡng Tứ Phủ, Tứ Phủ Chầu Bà đứng sau hàng Ngũ Vị Tôn Quan và trên hàng Tứ Phủ Thánh Hoàng, Tứ Phủ Thánh Cô, và Tứ Phủ Thánh Cậu.

Tứ phủ Chầu Bà gồm những ai?

Chầu Bà Đệ Nhất

Tên đầy đủ: Đệ nhất Thượng Thiên Công Chúa

Tước phong: Đệ nhất Hoa Nương Công Chúa, làm việc Thượng Thiên – Đệ nhất Thượng Thiên Công Chúa

Thân thế: Chầu Bà Đệ Nhất được dân ta huyền hóa là hiện thân của Thánh Mẫu Đệ Nhất, giáng thế ở Vị Nhuế, Nam Định. Ngài thuộc dòng đi tu và ít khi ngự đồng. Trang phục của Ngài là áo đỏ và khăn hồng (khăn buồm). Ngài làm việc trong nội cung phủ Giầy.

Chầu Bà Đệ Nhị

Thân thế: Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn Công Chúa, theo dân gian, là con gái của một gia đình người Mán ở Đông Cuông, tên húy là Lê Thị Kiệm, vợ của ông Hà Văn Thiên, người Tày, được triều đình giao cai quản vùng Đông Cuông. Bà là hóa thân của Mẫu Đệ Nhị của chúa và là hình mẫu của dân ta trên cõi Thượng Ngàn. Chầu Bà hạ sinh vào giờ Dần ngày Mão tháng Giêng năm Thân. Có tích nói rằng bà sinh vào ngày Mão tháng Mão năm Thân thuộc thời Lê và là con vua Đế Thích Thiên Đình. Ngày tiệc của Bà là ngày Mão đầu tiên của năm.

Quyền lực: Quyền của Chầu Bà là cai quản 36 động sơn trang.

Đền chính: Đông Cuông, Tuần Quán, Bảo Lạc.

Chầu Bà Đệ Tam

Tên đầy đủ: Đệ Tam Thủy Tinh Công Chúa, là hiện thân của Mẫu Đệ Tam.

Đền thờ chính: Chầu được thờ tại các đền như đền Rồng, đền Nước, đền Hàn (Thanh Hóa), đền Mẫu Thoải (Lạng Sơn) và các cửa sông, cửa biển.

Chầu Bà Đệ Tứ

Tên đầy đủ: Đệ Tứ Tùy Tòng Công Chúa, theo tương truyền là bà Chiêu Dung Công Chúa, tùy tướng của Hai Bà Trưng và là một trong tám tướng Hồng Nương.

Nhiệm vụ: Chầu là tùy tòng hầu cận bên Mẫu Tam Tòa, quản lý công việc nội cung và sổ sách trần gian.

Đền chính: Chầu mặc áo vàng, chít khăn buồm, và hiện được thờ tại phủ Giầy, đền Cây Thị (Thanh Hóa), Đền Thượng (Lào Cai), và đền Chầu Đệ Tứ (Gia Lâm).

Chầu Đệ Ngũ Suối Lân (Chầu Năm Suối Lân)

Sắc phong: Được vinh danh trong các triều đại với danh hiệu anh hùng liệt nữ.

Đền thờ chính: Hiện nay, Đền Chầu nằm tại cửa Rừng Suối Lân, Lạng Sơn.

Chầu Năm, người Nùng, dưới thời Lê Trung Hưng, được ghi nhận là công chúa tìm nơi thanh vắng và ở lại giúp dân tại đền Suối Lân theo lệnh vua. Chầu Năm trấn giữ cửa rừng Suối Lân ven sông Hóa, chăm sóc vùng đất này không chỉ bảo vệ sơn lâm mà còn dạy dỗ dân làm ăn và nương tựa. Chầu Năm sau này được coi là vị linh thiêng, giúp dân thuần phục sơn tinh, ma quái và được tưởng nhớ vào những đêm thanh với hình ảnh cùng 12 cô hầu bẻ lái giữa dòng sông Hóa.

Đền thờ Chầu Năm Suối Lân nằm bên bờ sông Hóa, thuộc huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn, gọi là Đền Suối Lân. Suối Lân chảy cạnh đền quanh năm, nước trong veo, xanh ngắt.

Chầu Lục

Tên khác: Mế Lục Cung Nương, Lục Cung Đô Thống.

Đền thờ chính: Đền Chầu nằm tại Hữu Lũng (Đền 94), Lạng Sơn và Cây Xanh, Tuyên Quang.

Thân thế: Theo tương truyền, Chầu là con gái của tù trưởng người Nùng ở Hữu Lũng, Lạng Sơn. Mẹ của Chầu là công chúa nhà Trần, sinh ra vào thượng tuần tháng 9, ngày 10 năm Thân. Chầu được cho là hiện thân của Mẫu Liễu Hạnh, con của vua cha Ngọc Hoàng. Chầu rơi chén ngọc nên bị giáng xuống trần gian và sống 15 năm ở đó.

Chầu ban đầu là tiên nữ trên Thiên Đình nhưng vì một sự vô tình đã bị giáng xuống trần gian. Chầu sinh ra trong nhà họ Trần và sau 19 năm, về chầu Đế Đình. Tuy nhiên, vì nhớ phụ mẫu nơi trần gian, Ngọc Đế đã cho Chầu hiển thánh và cai quản miền núi non sơn trang, đặc biệt là rừng Chín Tư, Hữu Lũng. Chầu Lục giúp dân làm trồng trọt và được tôn thờ như một vị anh linh, còn lưu truyền rằng Chầu thường cùng các tiên nữ giả làm các cô gái người Nùng, bán hàng và giúp đỡ người qua đường.

Đền thờ Chầu Lục: Được xây dựng tại thôn Chín Tư, xã Hòa Lạc, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn, gọi là Đền Lũng hay Đền Chín Tư. Đền là nơi Chầu Lục được tôn thờ và coi là nơi Chầu hạ phàm và hiển thánh. Ngày lễ của Chầu Lục được tổ chức vào hai ngày trong năm âm lịch, là ngày 10/5 và ngày 20/9, tuy nhiên vẫn có sự tranh luận về ngày đản sinh chính xác của Chầu.

Chầu Bảy Tân La, Chầu Bảy Kim Giao

Thân thế: Theo tương truyền, Chầu là một tướng của Hai Bà Trưng và sinh ra tại Mỏ Bạch, Thái Nguyên. Sau khi thất thế, Chầu được tôn thờ tại Tân La.

Tước phong: Chầu được biết đến là anh linh giúp dân giúp nước, và đã được các đời truy tặng danh hiệu anh hùng liệt nữ.

Đền thờ chính: Đền thờ Chầu nằm tại Tân La, Mỏ Bạch…

Chầu Bảy Kim Giao: Chầu Bảy là người Mọi, được cho là giáng thế để giúp dân. Chầu sinh ra và giúp dân dẹp loài xâm lăng trên đất Thái Nguyên, đồng thời dạy dỗ người dân biết làm ăn canh tác, trồng trọt và chăn nuôi (có người cho rằng Chầu cũng là người dạy người Mọi biết trồng chè tuyết). Sau khi lên thiên, Chầu được giao quyền cai trị núi rừng Mỏ Bạch, Thái Nguyên. Theo truyền thống, vào những đêm khuya, Chầu thường hiện hình dạo chơi cùng các tiên nàng giữa rừng xanh.

Chầu Bảy là vị chầu bà ít khi ngự đồng nhất trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà. Rất hiếm khi có người hầu mà Chầu về ngự. Nếu có, chỉ xảy ra khi về đền chính của Chầu. Bà ngự đồng thường mặc áo màu tím hoặc xanh, khai cuông và múa mồi.

Đền thờ Chầu Bảy Kim Giao: Được biết đến là Đền Kim Giao tại Thanh Liên, Mỏ Bạch, Thái Nguyên, là nơi coi là còn in dấu tích của Chầu từ xa xưa.

Chầu Bát

Tên khác: Chầu Tám thượng ngàn, Bát nàn đại tướng Đông Nhung

Thân thế: Chầu quê ở vùng Phượng Lâu, Bạch Hạc. Theo tương truyền, Chầu tham gia cuộc khởi nghĩa cùng Hai Bà Trưng. Sau khi thất bại, Chầu rút về Thái Bình, ẩn náu trong chùa Tiên La. Khi bị quân Hán bao vây, Chầu quyết định hy sinh, mở đường máu tử tiết ở giữa sân chùa để giữ gìn danh dự và hiện hình anh linh giúp dân.

Có tài liệu cho rằng: Chầu là một vị chầu bà giáng sinh trong thời kỳ nhà Đông Hán ách đô hộ, có tên thật là Vũ Thị Thục Nương, con của thầy thuốc Vũ Chất, xuất thân từ Phượng Lâu, Bạch Hạc (nay thuộc Vĩnh Phúc). Theo truyền thống, gia đình Vũ từng là dòng họ giàu có. Sau khi cha Chầu là Vũ Chất tu sửa đền thờ Sơn Tinh Công Chúa, bà được sinh ra như một đền ơn cho việc tu tạo của cha.

Chầu Bát cũng thường hay ngự về đồng, đặc biệt là trong những dịp lễ hội hoặc khi về đền thờ. Khi ngự đồng, bà thường mặc áo màu vàng (trước đây thường là màu xanh), đội khăn đóng màu vàng, dùng dải von hoặc vỉ lét để buộc dải, sau lưng mang kiếm và cờ lệnh, tay múa kiếm và cờ lệnh ngũ sắc.

Đền thờ chính: Đền Tiên La thuộc thôn Đoan Hùng, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình là nơi vẫn còn lưu truyền câu chuyện về Chầu Bát. Đền Đồng Mỏ ở Đồng Mỏ, tỉnh Lạng Sơn cũng được coi là một trong những nơi linh thiêng của Chầu. Ngoài ra, còn có Đền Tân La ở Dốc Lã, Hưng Yên và Đền Tiên La (đền vọng) hay còn gọi là Đền Tám Gian tại Hải Phòng, nơi di thể của Chầu trôi về. Ngày tiệc của Chầu Bát là ngày 17/3 âm lịch.

Chầu Bát được tôn thờ và kính ngưỡng như một anh linh và vị tướng quân vĩ đại, đã hy sinh vì nước nhà và giúp dân trong nhiều thế hệ.

Chầu Cửu (Chầu Chín Cửu Tinh)

Thân thế: Chầu Cửu là một tiên nữ trên Thiên Đình, giáng sinh tại đất Bỉm Sơn, Thanh Hóa. Bà có công giúp dân và sau khi thác hóa, bà trở thành vị Chầu Bà kề cận, biên chép sổ sách bên Cửu Trùng Thiên Cung Vạn Hoa Vương Mẫu. Khi thanh nhàn, Chầu thường cùng bạn cát dạo chơi khắp nơi và giáng hiện tại Thanh Hóa. Có tài liệu cho rằng bà cai quản chín mạch nước giếng âm dương ở đất Thanh Hóa, và được gọi là Chầu Cửu Đền Sòng khi giáng hiện tại Đền Sòng.

Trang phục và ngự đồng: Chầu Cửu thường hay ngự đồng tại các ngôi đền ở Phủ Dày, Nam Định hoặc Đền Sòng, Thanh Hóa. Khi ngự đồng, Chầu mặc áo màu đỏ (một số nơi dùng áo màu hồng), khai quang rồi múa mồi.

Đền thờ chính: Đền Rồng ở Thanh Hóa và Phủ Bóng ở Nam Định. Đền chính của Chầu là Đền Sòng Sơn ở Bỉm Sơn, Thanh Hóa. Trong lễ hội, khi Chầu ngự đồng, văn thường hát về Chầu:

Chầu Mười Đồng Mỏ (Mỏ Ba công chúa)

Thân thế: Chầu là con gái của một tù trưởng ở Đồng Mỏ. Sinh thời, Chầu giỏi võ và kiếm cung. Khi vua Lê Thái Tổ hiệu triệu toàn dân đánh giặc, Chầu đã chiêu binh giúp triều đình. Sau khi giặc tan, triều đình phong công và Chầu giúp dân lập ấp, tế trợ cứu bần. Đến mùa thu, Chầu mãn hạn về tiên và được triều đình phong tặng anh hùng liệt nữ. Ngọc Hoàng sắc phong Chầu Khâm sai bốn phủ – một trong những vị Chầu tối linh được nhân dân phụng sự.

Có tài liệu cho rằng: Chầu Mười là người Tày, sinh ra trong gia đình truyền thống võ nghệ ở đất Mỏ Ba (Đồng Mỏ), Lạng Sơn. Chầu trở thành nữ tướng tài ba, giúp vua Lê đánh đuổi giặc Minh. Vua giao cho Chầu trấn giữ các châu, nơi cửa ải Chi Lăng. Trong trận Chi Lăng, Xương Giang, Chầu lập chiến công lớn, chém cụt đầu tướng giặc Liễu Thăng. Kháng chiến thắng lợi, Chầu được phong công và cai quản vùng Mỏ Ba. Chầu dạy dân làm ăn và được mọi người mến phục. Đến cuối mùa thu, Chầu về tiên.

Trang phục và ngự đồng: Chầu Mười thường hay ngự đồng trong các dịp tiệc vui hoặc tại các đền ở Lạng Sơn. Khi ngự đồng, Chầu mặc áo vàng, một tay múa kiếm, tay kia múa cờ lệnh (hoặc mồi).

Đền thờ chính: Đền Chầu Mười được lập ngay sát cửa ải Chi Lăng, nơi bà trấn giữ năm xưa, chính là Đền Chầu Mười Đồng Mỏ hay Đền Mỏ Ba, lập tại xã Mỏ Ba, thị trấn Đồng Mỏ, Lạng Sơn.

Chầu bé Bắc Lệ (Bản Đền công chúa)

Thân thế: Chầu bé Bắc Lệ là con gái của người Nùng ở Hữu Lũng, Lạng Sơn. Theo truyền thuyết, Chầu bé bị giặc cưỡng bức và đã hòa mình xuống sông Bắc Lệ. Bà được coi là hiện thân của Mẫu đệ nhị thượng ngàn và có công giúp dân, giúp nước. Chầu bé được biết đến với khả năng siêu phàm, có thể làm những việc phi thường như dạy dỗ dân làm ruộng, đánh bắt cá tôm, và thường xuất hiện dưới hình thể người bán hàng hoặc người chữa bệnh.

Đền thờ chính: Đền thờ Chầu bé nằm tại Đền Công Đồng Bắc Lệ, gần Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Ngày tiệc chầu thường diễn ra vào ngày 12/9 âm lịch hoặc 19/9 âm lịch tùy theo từng địa phương.

Trang phục và ngự đồng: Khi ngự đồng, Chầu bé thường mặc áo đen (hoặc xanh chàm) và đi xà cạp. Trên vai thường đeo gùi hoa và sau khi khai quang, Chầu múa mồi.

Chầu bà bản đền (Thủ điện công chúa)

Thân thế: Các vị chầu bà bản đền là hiện thân của các vị thánh Mẫu, phụ thuộc vào từng bản đền và địa phương. Chầu về đồng với các màu sắc khác nhau, thường hầu với áo hồng và khăn hồng vào đầu năm, áo xanh và khăn xanh vào cuối năm.

Đền thờ chính: Các đền thờ các vị chầu bà bản đền thường nằm tại từng bản đền cụ thể và vẫn được một số địa phương lưu giữ và thờ cúng.

Hiện tại: Ngày nay, mặc dù không còn nhiều người hầu và không nổi tiếng như trước, nhưng văn hóa thờ cúng các vị chầu vẫn được một số địa phương duy trì và kính trọng.