Hoành phi có những đặc điểm gì?

 Hoành phi là gì?

Hoành phi là gì? Hoành phi (chữ Hán là 橫扉) là một bức thư họa hoặc bảng nằm ngang được sử dụng phổ biến trong các công trình tôn giáo và tâm linh như đình, đền, nhà thờ họ, và nhà ở. Tên gọi “hoành phi” bắt nguồn từ hai chữ “hoành” có nghĩa là ngang và “phi” có nghĩa là phô bày.

Hoành phi trong tiếng Tiếng Anh: The horizontal lacquered board, còn trong Tiếng Pháp là: Le panneau laqué horizontal.

Hoành phi có nhiều loại khác nhau, bao gồm bức hoành phi được sơn son và chữ được làm bằng vàng, bức sơn đen với chữ màu đỏ hoặc vàng, và cũng có những bức hoành phi được khảm xà cừ rất tinh xảo và đẹp mắt.

Trên hoành phi thường được khắc 3 hoặc 4 chữ đại tự (chữ Hán thường được sử dụng để biểu diễn tên gọi của các vị thần, đạo sư, và các nguyên tắc tâm linh khác) và được treo ở vị trí cao nhất trong không gian thờ cúng. Để người nhìn dễ quan sát và tạo ra sự cân đối thì bức hoành phi thường được treo hơi nghiêng về phía trước. Tùy thuộc vào không gian thờ cúng, có thể treo một, hai hoặc ba bức hoành phi. Ví dụ, trong phòng thờ của gia đình thường chỉ treo một bức, trong khi nhà thờ họ hoặc đền chùa có thể treo tới hai hoặc ba bức hoành phi.

Các loại Hoành phi thường có

Hoành phi được sử dụng trong các nghi lễ và tín ngưỡng tôn giáo để tạo nên không gian thờ cúng trang trọng và thiêng liêng. Có nhiều loại hoành phi khác nhau, mỗi loại mang ý nghĩa và phong cách trang trí riêng.

• Hoành phi dạng chữ nhật: Đây là loại có hình dạng chữ nhật thông thường. Đặc điểm của nó là có thể được trang trí bằng các hoạ tiết, họa tiết hoặc các chữ viết trên bề mặt. Hoành phi dạng chữ nhật thường được treo ngang và có thể có các mặt phẳng bên trên và bên dưới để khắc hoặc viết thêm nội dung tâm linh.
• Hoành phi hình cuốn thư:Là một loại có hình dạng giống một cuốn thư. Bố cục của hoành phi này được thiết kế sao cho giống một cuốn thư thật. Ở giữa có chữ được viết như trong một cuốn thư. Ở hai bên của cuốn thư, một bên sẽ có hình chữ “bút” và bên còn lại sẽ có hình chữ “kiếm”. Theo quan niệm của người xưa, chữ “bút” tượng trưng cho kiến thức và trí tuệ, trong khi chữ “kiếm” tượng trưng cho sức mạnh và quyền lực.
• Hoành phi dạng chiếc khánh: Có hình dạng và kiểu dáng tương tự như một chiếc khánh một mẫu nhạc khí thời xưa. Trong hoành phi này, hai bên đầu của nó được thiết kế để rũ xuống tương tự như một cái bảng. Nó thường có đường cong mềm mại và có thể có các hoạ tiết tự nhiên như cây cỏ, hoa lá hoặc chim bay trên bề mặt. Hoành phi dạng chiếc khánh thường được xem như biểu tượng của sự tự do và sự mở rộng.
• Hoành phi dạng hình ô van: Đây là loại hoành phi có hình dạng giống hình ô van tạo ra hiệu ứng thẩm mỹ đa chiều và sáng tạo.

Đặc điểm

• Thường được sơn son thếp vàng hoặc sơn đen với chữ màu vàng, hoặc đỏ. Sự sử dụng màu vàng và đỏ thể hiện sự trang trọng và quan trọng của hoành phi trong không gian thờ cúng. Các bức hoành phi này thường được trang trí với các hoạ tiết và họa tiết tinh tế, tạo nên vẻ đẹp mắt và thu hút. Ngoài ra, có một loại đặc biệt, chúng được làm bằng kỹ thuật chạm đắp. Quá trình chế tác bao gồm chạm khắc các chi tiết tinh xảo như hình đầu rồng, dầu chim và các loại hoa văn trên bức hoành phi chính. Kỹ thuật này đòi hỏi sự kỳ công và tài năng của người thợ làm hoành phi. Khi hoàn thiện, những chi tiết được đắp lên bức hoành phi, tạo nên sự phong phú và độc đáo.
• Trang trí và chạm khắc: Thường bao gồm các hình ảnh như tứ linh (long, ly, quy, phụng) hoặc tứ thời (mai, lan, cúc, trúc). Ngoài ra, có thể có hình cuốn sách và cây bút hoặc hình thanh gươm. Các vật trang trí này không chỉ làm nổi bật nội dung, mà còn thể hiện sự sáng tạo và nghệ thuật thẩm mỹ của người tạo tác.
• Chất liệu:
  • Gỗ được sử dụng để chế tác phải là loại gỗ không bị mọt. Quá trình chế tác gỗ bao gồm chạm khắc hoặc chạm đắp để tạo ra các chi tiết trên nó. Để gắn kết các mảnh gỗ với nhau, người thợ sử dụng kỹ thuật ngàm mộng, không sử dụng đinh. Điều này giúp bảo đảm tính thẩm mỹ và độ bền của hoành phi.
  • Hoành phi được làm từ nhiều loại gỗ, trong đó gỗ mít, gỗ gụ, gỗ hương, gỗ dổi, và xoan đào là những loại phổ biến nhất. Trong danh sách này, gỗ mít được sử dụng nhiều nhất, theo sau là bằng gỗ gụ, tiếp theo là gỗ hương, và cuối cùng là gỗ dổi. Thứ tự này thường dựa trên sự phổ biến và tính chất của từng loại gỗ trong việc chế tác sản phẩm.

Có thể nói hoành phi không chỉ là một bức thư họa hoặc bảng nằm ngang, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật tâm linh. Chúng đa dạng về hình dạng, trang trí và kỹ thuật chế tác, mang ý nghĩa sâu sắc và đóng vai trò quan trọng trong không gian thờ cúng và tín ngưỡng tôn giáo.

Nội dung trên Hoành phi

Trên hoành phi thường được sử dụng chữ Hán (không sử dụng chữ Nôm) đại tự (大字) theo ba kiểu cơ bản là chữ chân (真), chữ thảo (草), và chữ triện (篆). Nội dung có thể bày tỏ lòng tôn kính của con cháu đối với tổ tiên và những người có công với đất nước. Thông thường, nội dung trên hoành phi được viết gọn gàng, chỉ bao gồm ba đến bốn chữ như “万古英灵” (Vạn cổ anh linh) để tôn vinh sự linh thiêng suốt muôn đời, “留福留摁” (Lưu phúc lưu ân) để bày tỏ sự biết ơn mãi mãi, và “護國庇民” (Hộ quốc tí dân) để diễn đạt ý nghĩa bảo vệ nước và che chở dân.

Ngoài ra, nội dung cũng có thể mang ý nghĩa chúc tụng, như “僧财进禄” (Tăng tài tiến lộc) để bày tỏ sự mong muốn được hưởng nhiều tài lộc, “福禄寿成” (Phúc lộc thọ thành) để diễn tả sự may mắn và sự trường thọ, và “家门康泰” (Gia môn khang thái) để diễn đạt ý nghĩa sự thịnh vượng và hạnh phúc trong gia đình.

Ý nghĩa

Người Việt luôn coi trọng tín ngưỡng và thờ cúng tổ tiên, thể hiện lòng biết ơn và tôn kính đối với tổ tiên, đồng thời tuân thủ những đạo lý sống cao đẹp như lòng hiếu thảo và tôn trọng truyền thống gia đình. Bàn thờ cúng gia tiên là không gian quan trọng trong mỗi gia đình, nơi con cháu có thể bày tỏ lòng và kính cẩn đối với tổ tiên. Gia đình, dù giàu hay nghèo, đều chú trọng sắm sửa và sắp xếp bàn thờ đầy đủ và chu đáo. Ngoài những vật phẩm thờ cúng chính, hoành phi câu đối cũng được lựa chọn.

Hoành phi không chỉ mang giá trị tâm linh mà còn tạo điểm nhấn thẩm mỹ, tạo sự sang trọng và trang nghiêm cho không gian thờ cúng. Chúng là một phần không thể thiếu trong các nhà thờ, dòng họ, từ đường, đình chùa…

Trong truyền thống văn hóa của người Việt xưa, những người theo học chữ Nho thường tặng nhau bộ hoành phi sơn son thiếp vàng, và trong các dịp lễ quan trọng như Tân gia, Ngày lễ Mừng Thọ, người ta có thể tặng cả bức hoành phi. Ngày nay, hoành phi câu đối vẫn là món quà tặng phổ biến và đáng trân trọng.

Chữ viết trên hoành phi thể hiện lòng tôn kính đối với tổ tiên, ông bà, thần linh. Chúng ca tụng công đức của tổ tiên ông bà, ghi lại lời răn dạy và truyền thống gia đình, hoặc thể hiện ước nguyện cầu mong sự bình an và thái bình. Qua hoành phi, con cháu biểu dương sự hiếu thảo và lòng thành với tổ tiên, đồng thời gìn giữ đạo lý sống cao đẹp của người Việt.

Qua bài viết trên Phúc Lâm Sơn Đồng đã chia sẻ đến các bạn về đặc điểm cũng như phân loại, ý nghĩa của hoành phi. Hy vọng rằng những thông tin trên sẽ giúp ích cho các bạn.