Tìm hiểu về nghệ thuật điêu khắc Tượng phật của người Việt

Phật giáo đã trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa Việt Nam từ hàng ngàn năm qua và đóng góp không nhỏ vào sự phong phú và đa dạng của nền văn hóa dân tộc. Trên con đường phát triển của đời sống văn hóa và tâm linh, đạo Phật đã đặt nền móng cho những giá trị văn hóa đặc biệt và sâu sắc, đồng thời thúc đẩy sự tiến bộ trong tư duy và ý thức của con người. Tượng thờ, như một phần không thể thiếu của các cơ sở thờ tự và chùa chiền liên quan đến đạo Phật, đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện bản sắc văn hóa, tâm hồn và tôn kính của người Việt đối với Đức Phật. Không chỉ là các tác phẩm nghệ thuật, những tượng thờ còn là biểu tượng của sự tinh tế và tài hoa của các nghệ nhân, thể hiện qua từng đường nét tinh xảo và từng chi tiết tỉ mỉ.

Tượng thờ trong đạo Phật là một đối tượng vật lý biểu tượng cho sự thông thái và lòng từ bi. Chúng đại diện cho sự hiện diện của Đức Phật và những giá trị cao quý mà Ngài đại diện. Nhờ vào những tượng thờ này, người ta có thể tìm thấy sự an ủi, niềm tin và ý nghĩa sâu sắc trong cuộc sống, tạo nên một phần không thể thiếu của văn hóa và tinh thần của người Việt.

Tìm hiểu chung về tượng Phật tại Việt Nam

Các tượng Phật thuộc dòng chảy nghệ thuật điêu khắc thường mang tính nhân dạng, khắc họa chân dung và diễn tả hiện thực đời sống con người. Tuy nhiên, chúng cũng mang đầy tính siêu thực và trừu tượng, với vô vàn chi tiết biến ảo của trí tưởng tượng.

Hệ thống tượng Phật trong các ngôi chùa Việt, đặc biệt là ở Bắc Bộ, được thực hiện vô cùng sinh động. Mỗi pho tượng đều là một tác phẩm điêu khắc nghệ thuật, phản ánh những suy nghĩ và tư tưởng nhân sinh. Chúng không đơn thuần là hình ảnh tượng trưng của Đức Phật, cũng là biểu tượng của sự trí tuệ, từ bi và tâm linh sâu sắc. Qua từng chi tiết tinh xảo và sự tỉ mỉ trong điêu khắc, các nghệ nhân đã tạo ra những tác phẩm gợi lên sự thanh tịnh và sự cao quý của Đấng Phật trong tâm hồn mỗi người đạo sĩ.

Tượng Phật trong dòng chảy văn hóa

Trước sự xuất hiện của đạo Phật ở Việt Nam, đã tồn tại những tín ngưỡng bản địa như đạo Mẫu, tín ngưỡng Tứ Pháp. Tuy nhiên, quá trình Phật giáo hóa tín ngưỡng bản địa và hòa nhập với chúng đã tạo ra nét văn hóa đặc trưng của đời sống văn hóa tâm linh người Việt. Tượng trong đạo Phật, đặc biệt là các tượng Phật, Bồ Tát, thể hiện sự sâu sắc của tâm linh và tài hoa của nghệ nhân, cũng như lòng tôn kính của người Việt đối với Đức Phật.

Tượng Phật thường được tạo thành từ đá hoặc gỗ và mang tính nhân dạng, khắc họa chân dung và diễn tả hiện thực đời sống con người. Tuy nhiên, chúng cũng mang đầy tính siêu thực và trừu tượng, với vô vàn chi tiết biến ảo của trí tưởng tượng.

Ở Việt Nam, hệ thống tượng Phật trong các ngôi chùa vô cùng phong phú và sinh động. Mỗi pho tượng đều là một tác phẩm điêu khắc nghệ thuật, phản ánh những suy nghĩ và tư tưởng nhân sinh. Tượng Phật bằng đá có niên đại sớm nhất hiện còn lưu giữ được ở Bắc Bộ là những pho tượng thời Lý, mặc dù hiếm hoi và không còn nguyên vẹn.

Tượng Phật cũng thường được tạo bằng đồng và gỗ, nhưng những tượng thời Lý còn sót lại rất hiếm. Tuy nhiên, có một số pho tượng nổi tiếng như pho tượng A Di Đà ở chùa Phật Tích (Bắc Ninh) niên đại 1057.

Nghệ thuật tạo tượng Phật tại Việt Nam còn được thể hiện qua các tác phẩm điêu khắc tinh xảo và có ý nghĩa sâu sắc. Một trong những kiệt tác nghệ thuật bậc nhất là pho Phật Bà Quan Âm thiên thủ thiên nhãn của chùa Bút Tháp (Thuận Thành, Bắc Ninh) được tạo ra bởi nhà điêu khắc họ Trương vào năm 1656.

Ngoài ra, chùa Tây Phương ở Hà Nội cũng là nơi tập trung những kiệt tác hiếm có của nghệ thuật điêu khắc tôn giáo, bao gồm chạm trổ, phù điêu và tạc tượng.

Tại các ngôi Chùa tại Việt Nam, ngoài tượng Phật mà còn có nhiều loại tượng khác như các vị danh nhân, Diêm vương, Ngọc Hoàng, tượng Hậu, tượng Thánh, Kim Cương, Tứ Trấn… Tất cả đều mang nét gần gũi với nhân dân mà vẫn giữ được sự linh thiêng của các bậc thánh.

Tượng Phật trong dòng chảy lịch sử và văn hóa thể hiện quan niệm nhân sinh của từng thời kỳ lịch sử, với những quan điểm về thẩm mỹ riêng như màu sắc, đường nét, trang phục… thông qua đó, chúng ta có cái nhìn sâu sắc về quá khứ của cha ông và tài nghệ của những người thợ dân gian.

Nghệ thuật Tạc tượng Phật của Nghệ nhân Dân gian

Khi khám phá về nghệ thuật tạc tượng của những nghệ nhân dân gian xưa, sự chú ý thường được đổ vào những di tích thờ tự ở miền Bắc, đặc biệt là các ngôi chùa cổ, với hệ thống tượng vô cùng đa dạng không chỉ về loại hình mà còn về chất liệu. Các pho tượng cổ chủ yếu được tạo ra từ các chất liệu như đá, đồng, gỗ, đất sét nung, và đặc biệt là gỗ mít. Theo quan niệm dân gian, gỗ mít được coi là “thiêng“, rất được ưa chuộng trong việc chế tác các đồ thờ cúng.

Gỗ mít có đặc tính dẻo, mềm, và thớ dặm, trong quá trình đục có thể hạ chế được những sơ suấtvà cũng có độ bền cao, ít nứt, dễ gọt. Ngày nay, bên cạnh những nguyên liệu truyền thống, người ta đã sử dụng cả bê-tông để chế tác tượng, vì nguyên liệu này vừa dễ tạo hình, lại có độ bền cao.

Quá trình tạo hình tượng Phật thường được thực hiện theo hai lối: một là dựa vào cuốn “Tạc tượng lượng độ kinh“, được biên soạn bằng chữ Hán và lưu hành trong giới Phật giáo và các phường thợ; hai là theo lối dân gian hoàn toàn cảm nhận và học mẫu mã từ các chùa nổi tiếng. Các quy tắc tạc tượng trong cuốn sách thường được tóm tắt thành vài công thức đơn giản cho các thợ điêu tô thực hiện. Mặc dù mọi công thức chỉ mang tính tương đối, mỗi người thợ lại có những bí quyết riêng của mình.

Những nghệ nhân đã làm nhiều tác phẩm Phật thường thuần thục tay nghề và mắt thẩm mỹ, nên từng hình mẫu Phật đã thấm sâu vào tâm khảm của họ. Chỉ cần nhìn vào khúc gỗ nguyên liệu và nghe yêu cầu của khách đặt hàng, họ đã có thể tự phác họa ngay trong đầu về kích thước và hình hài pho tượng một cách tự nhiên và chân thành.

Tạo ra một bức tượng Phật là một quy trình tinh tế đòi hỏi sự công phu và nghiêm cẩn. Do đó, không phải ai cũng có thể thực hiện được một cách thành công. Từ xa xưa, những làng nghề truyền thống chuyên chế tác tượng Phật đã phát triển mạnh mẽ và thịnh vượng.

Ở huyện Vĩnh Bảo, tỉnh Hải Phòng, có một số phường nổi tiếng với nghề làm tượng gỗ như Hà Cầu, Bảo Động, Mai Yên. Những người thợ tại đây không chỉ giỏi trong việc tạc tượng Phật mà còn nổi tiếng với các sản phẩm đồ gỗ khác như sập gụ, tủ chè, tủ chùa…

Làng La Xuyên ở huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định, không chỉ được biết đến với nghề tạc tượng từ lâu đời mà còn nổi tiếng với các sản phẩm đồ gỗ đa dạng khác như sập gụ, tủ chè, tủ chùa…

Ở tỉnh Hà Tây (nay là một phần của Hà Nội), có hai làng nghề tạc tượng nổi tiếng, đó là làng Chàng Sơn ở huyện Thạch Thất và làng Sơn Đồng ở huyện Hoài Đức. Làng Chàng Sơn có đến 98% dân số theo đạo Phật và nổi tiếng với nghề mộc, đặc biệt là tạc tượng Phật, với bộ sản phẩm trứ danh là “các vị La Hán chùa Tây Phương”.

Những làng nghề chế tác đá nổi tiếng với sản phẩm tượng Phật ở Bắc Bộ bao gồm làng Phụng Châu ở huyện Chương Mỹ, Hà Nội và làng Ninh Vân ở huyện Hoa Lư, Ninh Bình…

Còn những làng nghề đúc đồng nổi tiếng với sản phẩm tượng Phật bằng đồng ở miền Bắc như làng nghề Tống Xá, làng nghề Vạn Điểm thuộc huyện Ý Yên, Nam Định, làng Ngũ Xá ở Hà Nội và làng Đại Bái ở Bắc Ninh.

Những người thợ tại các làng nghề trên không chỉ làm việc để kiếm sống mà còn góp phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật tạc tượng Phật, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đồng thời, những sản phẩm tượng Phật được tạo ra từ những làng nghề này cũng đã góp phần không nhỏ trong việc thắp sáng vẻ đẹp tâm linh và văn hóa của xứ sở Việt Nam.

Hệ thống tượng thờ tại các nơi thờ tự của người Việt chúng ta thực sự rất đa dạng và phong phú. Những tác phẩm điêu khắc dân gian này mang lại giá trị văn hóa đặc biệt, cũng thể hiện sự tài năng và sáng tạo của bàn tay và trí óc cha ông xưa. Mỗi bức tượng thể hiện sự tôn kính và lòng tin của nhân dân đối với các bậc thánh, thần, Phật… Nhờ đó, những tượng thờ này mang lại cảm giác gần gũi và thiêng liêng đối với mọi người.

Thông qua các pho tượng này, người xem có thể hiểu sâu hơn về tín ngưỡng thờ cúng của người Việt, đồng thời cảm nhận được sự kính trọng và lòng tôn kính từ phía nhân dân đối với các vị thần linh và nhân vật tôn nghiêm. Sự đa dạng về hình thức và chất liệu cùng với sự sáng tạo trong từng chi tiết của các tượng thờ càng làm tăng thêm giá trị và ý nghĩa của chúng trong văn hóa tâm linh của dân tộc.

Đó chính là điểm đặc biệt và đáng trân trọng của hệ thống tượng thờ ở Việt Nam, một phần quan trọng trong sự phong phú và đa dạng của văn hóa dân tộc. Trên đây là các thông tin đã được Phúc Lâm tổng hợp và tham khảo, hy vọng sẽ mang lại những thông tin hữu ích cho bạn.