Văn hoá thờ cúng tổ nghề tại Việt Nam

Thờ cúng tổ nghề là một truyền thống tốt đẹp và lâu đời ở Việt Nam, thể hiện lòng kính trọng và biết ơn đối với những người đã sáng lập và phát triển các ngành nghề. Người làm nghề cúng tổ nghề với mong muốn nhận được sự phù hộ, giúp cho công việc ngày càng phát triển, mang lại cuộc sống sung túc, ấm no và hạnh phúc. Vậy, Tổ nghề là ai? tục thờ tổ nghề có vai trò gì? Cùng Phúc Lâm tìm hiểu qua bài viết sau nhé.

Tổ nghề là ai?

Tổ nghề, hay còn được gọi là Đức Thánh Tổ hay Tổ sư, là những cá nhân có đóng góp to lớn trong việc sáng lập và truyền bá một nghề nào đó. Những người này được các thế hệ sau tôn vinh và kính trọng, xem như những người sáng lập nghề vì công lao to lớn của họ. Tổ nghề thường là những nhân vật có thật trong lịch sử, nhưng sau khi qua đời, họ được hậu thế thờ phụng vì đã sáng tạo và truyền lại nghề cho các thế hệ kế tiếp.

Ở Việt Nam, có khoảng 5.400 làng nghề, trong đó khoảng 2.000 làng nghề truyền thống. Hầu hết các làng nghề này đều có phong tục thờ cúng tổ nghề, đặc biệt là những làng nghề truyền thống có lịch sử lâu đời. Tuy nhiên, có một số ít làng nghề không có thông tin lịch sử rõ ràng về tổ nghề, nên người dân không biết ai là người sáng lập nghề để thờ cúng. Trong các làng nghề, việc lập bàn thờ tổ nghề tại gia đình là phổ biến, nhưng phổ biến hơn là xây dựng miếu, đền hoặc đình để thờ cúng tổ nghề của cả làng. Đặc biệt, ở nhiều nơi, tổ nghề còn được dân làng tôn làm Thành Hoàng làng, vị thần linh cai quản và bảo vệ làng, ban phúc lành và che chở cho dân làng.

Văn hoá thờ cúng tổ nghề tại Việt Nam

Văn hóa thờ cúng tổ nghề ở Việt Nam là một nét đẹp truyền thống, thể hiện lòng tri ân và tôn kính đối với những người đã có công sáng lập và phát triển các ngành nghề. Các nghề đều có tổ nghề, có khi nhiều người cùng được tôn là tổ của một nghề, hoặc một người là tổ của nhiều nghề khác nhau. Trong số khoảng 130 vị tổ nghề ước tính ở Việt Nam, mỗi làng nghề lại có cách thờ cúng riêng, tạo nên sự phong phú và đa dạng cho văn hóa thờ tổ nghề.

Hà Nội là nơi có nhiều làng nghề nhất cả nước. Chẳng hạn, làng nghề khảm trai Chuôn Ngọ tôn thờ ông Trương Công Thành, một vị tướng thời Lý, là tổ nghề; làng Vạn Phúc thờ bà A Lã Thị Nương, tổ nghề dệt lụa từ thế kỷ thứ 9; làng Lai Xá thờ cụ Khánh Ký, tổ nghề nhiếp ảnh. Đặc biệt, vua Hùng được xem là vị tổ nghề bách nghệ đầu tiên, với công lao dựng nước và dạy dân nhiều nghề khác nhau. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đức Tố Lưu cho biết, chúng ta có hai vị bách nghệ tổ sư, nam là Hiên Viên Hoàng Đế (vua Hùng), và nữ là Hoàng hậu Tây Thiên Lăng Thị Tiêu.

Tục thờ tổ nghề là một phong tục tập quán, nghi lễ linh thiêng của dân làng. Hàng năm, lễ cúng tổ nghề thường được tổ chức vào ngày sinh hoặc ngày mất của vị tổ nghề. Nếu không biết chính xác ngày sinh, ngày mất, dân làng sẽ tổ chức vào ngày hội làng. Người dân tin rằng thờ tổ nghề sẽ giúp họ được phù hộ, bảo tồn và phát triển nghề nghiệp. Tục thờ tổ nghề cũng là biểu hiện của đạo thờ tổ tiên, trở thành sợi dây liên kết, gắn bó cộng đồng, thể hiện đạo hiếu trong nhân sinh quan của người Việt Nam. Nhà giáo, nhà nghiên cứu văn hóa Vũ Ngọc Khôi chia sẻ rằng đạo hiếu gắn liền với thờ cúng tổ nghề, chứng tỏ thái độ tri ân của thế hệ sau đối với công lao của người đi trước. Việc tri ân này không chỉ là lòng biết ơn mà còn là nền tảng để các thế hệ sau phát triển và tiến bộ.

Tục thờ tổ nghề có vai trò gì trong đời sống

Vai trò trong đời sống tinh thần

Mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc

Trong đời sống tinh thần của cộng đồng nghề nghiệp, các hoạt động văn hóa tín ngưỡng giữ vai trò quan trọng, kết nối các thành viên trong cộng đồng. Các đình, đền, hoặc nhà thờ tổ nghề không chỉ là nơi thờ cúng tổ nghề mà còn là trung tâm sinh hoạt của phường nghề. Đây là nơi diễn ra các cuộc gặp gỡ, giao lưu và chia sẻ kinh nghiệm về sản xuất và kinh doanh. Sinh hoạt văn hóa tâm linh thể hiện rõ nét nhất trong các dịp như giỗ Tổ nghề, lễ Tết, hay ngày sóc vọng. Đây là cơ hội để mỗi người thợ bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với tổ nghề, đồng thời giúp củng cố tinh thần đoàn kết và tương trợ lẫn nhau. Những hoạt động này tạo niềm tin và hình thành cách ứng xử trong công việc, mang lại ý nghĩa lớn lao cho cộng đồng nghề nghiệp.

Góp phần giáo dục đạo đức truyền thống

Trong quan niệm dân gian, mỗi nghề đều có “Ông Thầy” – người được tôn kính và gọi chung là Tổ nghề. Tổ nghề là người sáng lập và ruyền nghề cho các thế hệ sau. Họ là điểm tựa tinh thần vững chắc cho con cháu, đặc biệt trong những lúc khó khăn, hoạn nạn. Tổ nghề thường là những người học rộng, tài cao, thông minh và nhạy bén. Họ có thể vượt qua mọi khó khăn và thường là những nhân vật có công lớn với đất nước, không chỉ trong lĩnh vực nghề nghiệp mà còn trong việc chiến đấu chống giặc ngoại xâm. Vì vậy, việc thờ cúng tổ nghề có vai trò quan trọng trong việc giáo dục đạo đức truyền thống, giúp thế hệ sau hiểu về công lao của tổ nghề và noi gương theo những tấm gương sáng đó.

Góp phần làm đa dạng bản sắc văn hóa

Văn hóa Việt Nam nổi tiếng với sự đa dạng và đậm đà bản sắc dân tộc. Tín ngưỡng thờ cúng tổ nghề là một phần không thể thiếu của nền văn hóa này, đặc biệt đối với nhóm xã hội nghề nghiệp. Mỗi nghề truyền thống trên đất nước Việt Nam đều mang màu sắc riêng biệt, nhưng tất cả đều góp phần tạo nên bản sắc văn hóa độc đáo. Những phong tục tập quán, lệ làng, nghi lễ, và hương ước của cộng đồng nghề nghiệp đều thể hiện rõ điều này. Nếu mất đi tín ngưỡng thờ cúng tổ nghề và các di tích liên quan, nền văn hóa Việt Nam sẽ mất đi một phần quan trọng của bản sắc dân tộc.

Vai trò trong đời sống kinh tế – xã hội

Góp phần bảo vệ uy tín của nghề

Trong mỗi nghề, uy tín và chất lượng sản phẩm là yếu tố then chốt quyết định sự thành bại. Để duy trì và bảo vệ uy tín của mình, các nghề đều có những quy định riêng mà mọi thành viên phải tuân thủ. Điều này đảm bảo rằng mỗi người đều có trách nhiệm giữ gìn danh dự và chữ tín trong sản xuất và kinh doanh. Chữ tín không chỉ là cam kết với khách hàng mà còn là nền tảng để xây dựng mối quan hệ lâu dài với đối tác và bạn hàng. Khi một phường nghề giữ vững chữ tín, họ sẽ dễ dàng có được niềm tin của khách hàng, từ đó công việc làm ăn trở nên suôn sẻ và phát đạt hơn.

Những quy định nghiêm ngặt này xuất phát từ việc đảm bảo chất lượng sản phẩm, yêu cầu mỗi người sản xuất phải có tâm trong nghề nghiệp. Chính sự cam kết này giúp xây dựng thương hiệu và lòng tin của khách hàng đối với sản phẩm của họ. Nhờ đó, phường nghề không chỉ duy trì được chất lượng mà còn đáp ứng tốt nhu cầu của xã hội.

Giúp đỡ, tương trợ nhau trong sản xuất và kinh doanh

Tinh thần cố kết trong sinh hoạt văn hóa tâm linh đã lan tỏa mạnh mẽ đến các hoạt động buôn bán và kinh doanh của phường nghề. Việc thờ cúng tổ nghề là tín ngưỡng, là nền tảng giúp phường nghề phát triển các hoạt động như tiêu thụ sản phẩm, tìm kiếm nguyên vật liệu, áp dụng kỹ thuật mới và mở rộng mạng lưới chợ búa. Các phường nghề thường có các hoạt động hỗ trợ những thành viên gặp khó khăn về vốn, nguồn hàng, khách hàng hay việc làm, thể hiện tinh thần tương thân tương ái của người Việt Nam và sự đoàn kết của cộng đồng nghề nghiệp.

Những dịp giỗ Tổ nghề, lễ Tết hay ngày sóc vọng là cơ hội để các thành viên trong phường nghề gặp gỡ, thể hiện lòng biết ơn và tri ân tổ nghề, đồng thời ôn lại quá trình sản xuất trong năm qua. Đây cũng là dịp để trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm và bí quyết nghề nghiệp, cải tiến chất lượng sản phẩm. Đặc biệt, lễ trình nghề là cơ hội để phường nghề giới thiệu và tiếp thị những sản phẩm mới, từ đó thiết lập thêm nhiều mối quan hệ kinh doanh, củng cố niềm tin và thương hiệu của mình.

Góp phần mở rộng mạng lưới bán hàng

Trong môi trường sản xuất và kinh doanh, việc các gia đình vừa sản xuất vừa bán hàng tại nhà gặp nhiều hạn chế về không gian và năng suất. Để giải quyết vấn đề này, những người cùng nghề thường liên kết với nhau, lập nên các khu phố chuyên bán hàng. Những phố nghề này không chỉ là nơi buôn bán mà còn là trung tâm giới thiệu, quảng bá sản phẩm đến người tiêu dùng. Ngoài ra, các đình chợ còn là địa điểm quan trọng cho các phường nghề, vừa mang chức năng thờ cúng tổ nghề, vừa là chợ bán hàng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc kinh doanh và mở rộng thị trường tiêu thụ.