Tin tức
Tìm hiểu về Nghệ thuật điêu khắc Tượng Phật
Th3
Khái quát về Phật giáo
Đạo Phật, được khai sinh bởi Đức Phật Thích Ca Mâu Ni (Sakya Muni Buddha) tại Ấn Độ, nắm giữ các nguyên lý căn bản như Tứ Diệu Đế và Bát Chánh Đạo. Tính linh hoạt của giáo pháp này đã khiến nó thích ứng với mọi tầng lớp xã hội và hòa nhập với nhiều nền văn hóa khác nhau, phát triển mạnh mẽ trên toàn thế giới. Ngay cả ở những quốc gia phát triển nhất như Mỹ, Canada, và Tây Âu, Đạo Phật vẫn tiếp tục thích ứng và cùng tồn tại hòa hợp với các tôn giáo khác.
Tâm điểm của Đạo Phật là sự chuyển hóa tâm hồn, khuyến khích tu tập để đạt được sự an lạc từ bên trong, làm cho tâm trí từ trạng thái bất an trở nên bình yên, từ sự bất tịnh trở thành thanh tịnh, và từ sự ràng buộc trở thành tự do. Điều đặc biệt của Đạo Phật là sự linh hoạt và sự thoải mái, tự do dân chủ. Đức Phật khuyên mọi người không nên mù quáng tin vào bất cứ điều gì mà họ nghe, mà hãy tự mình kiểm nghiệm trước khi chấp nhận. Trong Đạo Phật, không có sự trừng phạt hoặc sự ban thưởng, mọi người đều tự chịu trách nhiệm với những hành động, lời nói và suy nghĩ của mình.
Đạo Phật ban đầu chỉ xuất hiện ở vùng Bắc Ấn Độ, nhưng sau đó nó đã lan rộng khắp cả nước và truyền bá ra nhiều quốc gia khác nhau. Trong hành trình truyền bá, Đạo Phật đã chia thành hai dòng chính: Phật giáo Nam truyền, trải dài từ Sri Lanka, Myanmar, Thái Lan đến Lào; và Phật giáo Bắc truyền, phổ biến ở Trung Quốc, Nhật Bản, và Hàn Quốc. Việt Nam may mắn là đất nước nhận được cả hai dòng truyền thống này.
Tìm hiểu về Nghệ thuật điêu khắc Tượng Phật
Sự Hình Thành và Phát Triển của Nghệ Thuật Tượng Phật
Trong giai đoạn sơ kỳ của Phật giáo, ước chừng khoảng 500 năm đầu, không có sự hiện diện của tượng Phật hay tranh ảnh. Tu sĩ và Phật tử chỉ sử dụng những biểu tượng như bánh xe pháp luân, chữ vạn, dấu hai bàn chân, hoa sen,… để thờ cúng và tưởng nhớ Phật. Một số thuyết về việc tạo tượng Phật gợi lên sự tôn thờ tâm linh mà thiếu đi bằng chứng khoa học.
- Thuyết đầu tiên kể về vua Ưu Đà Diên của nước Câu Diệm Di là người đầu tiên chế tác tượng Phật bằng gỗ chiên đàn. Điều này được cho là do đức Phật lên cung trời Đao Lợi để thuyết pháp, khiến cho thế gian vắng bóng Phật và người ta mong nhớ về Ngài. Thuyết này chủ yếu dựa trên tâm linh và thiếu chứng cứ khoa học.
- Thuyết thứ hai kể về vua A Dục (Ashoka) của Ấn Độ, người sùng bái Phật giáo và tạo nhiều tượng Phật để tôn thờ. Các di tích như Sanchi, Bharut, Amaravati là minh chứng cho sự phát triển của nghệ thuật tượng Phật trong thời kỳ này.
- Thuyết thứ ba cho rằng tượng Phật được tạo ra sớm nhất sau thế kỷ thứ I sau Công nguyên, với hai trường phái chính: Mathura và Gandhara. Mathura tạo ra các tượng Phật với đường nét phồn thực, gần giống với những vị thần Ấn Độ, trong khi Gandhara tạo ra các tượng thanh tú, có ảnh hưởng từ nghệ thuật Hy Lạp.
Có những suy đoán rằng tượng Phật có thể đã xuất hiện sớm hơn sau cuộc chinh phục của vua Alechxandros III (Alexander Đại Đế) từ Macedonia sang châu Á, khi quân đội mang theo nghệ thuật tạc tượng của người Hy Lạp và tiếp xúc với đạo Phật. Điều này dẫn đến sự phát triển của nghệ thuật tượng Phật với phong cách Hy Lạp-Gandhara.
Như vậy, nghệ thuật tượng Phật đã phát triển và kết hợp với nhiều yếu tố văn hóa khác nhau trong quá trình lịch sử, tạo nên một di sản đa dạng và phong phú.
Đa Dạng Văn Hóa trong Nghệ Thuật Tạo Tượng Phật
Phật giáo không ngừng khẳng định tính linh hoạt và sự uyển chuyển của mình, kết hợp với văn hóa, tập quán truyền thống của từng cộng đồng địa phương mà nó đi qua. Tương tự, nghệ thuật tạo tượng Phật cũng phản ánh sự đa dạng văn hóa, nét đặc trưng của từng dân tộc.
Ngoài việc căn cứ vào những nét chung từ kinh điển như 32 tướng tốt và 80 tùy hình hảo của đức Phật, các nghệ nhân địa phương còn mang vào tượng Phật phong cách văn hóa nghệ thuật và đặc điểm của từng văn hoá, dân tộc. Ví dụ, tượng Phật của người Ấn có thể có mắt to, ngực vung, eo thon, trong khi tượng Phật của người Trung Quốc thường có mắt nhỏ và dài, nhắm hờ, miệng mỉm cười nhẹ. Người Nhật cũng có phong cách tượng Phật gần giống, nhưng vẫn mang nét riêng.
Trong khi đó, tượng Phật Việt Nam thường thể hiện sự thanh thoát, với mắt nhắm hờ và cổ cao ba ngấn. Ví dụ như tượng Phật A Di Đà ở chùa Phật Tích ở Bắc Ninh, được cho là một trong những tượng Phật xưa nhất của Việt Nam, là minh chứng cho sự hiện diện của truyền thống dân tộc qua cách tạo tác.
Thông qua các tượng Phật, chúng ta cũng có thể nhận biết được dòng Phật giáo ở địa phương đó thuộc dòng Bắc truyền hay Nam truyền. Ví dụ, nếu tượng Phật có áo cà sa hở ngực hoặc có chữ vạn trên ngực, thì đó thường là dòng Bắc truyền. Trong khi đó, những tượng Phật đắp cà sa kín toàn thân hoặc chỉ hở vai phải thường thuộc dòng truyền thừa Nam truyền.
Như vậy, nghệ thuật tạo tượng Phật không chỉ là biểu hiện của tâm linh mà còn là phản ánh của sự đa dạng văn hóa và tập quán truyền thống của từng cộng đồng Phật tử trên khắp thế giới.
Sự Lan Truyền và Đa Dạng trong Nghệ Thuật Tạo Tượng Phật trên Con Đường Tơ Lụa
Con đường tơ lụa cổ xưa đã là cung đường quan trọng trong việc truyền bá Đạo Phật từ Ấn Độ đến các quốc gia trung Á như Pakistan, Afghanistan và Kazakhstan. Trên con đường này, đã xuất hiện nhiều trung tâm Phật giáo với các di tích như hang động Đôn Hoàng, Bamyan, và động thiên Phật Bezeklik ở Kucha. Mỗi nơi đều mang đậm dấu ấn của nghệ thuật tạo tượng Phật, tạo ra những tượng Phật mang đặc trưng văn hóa địa phương.
Truyền bá Đạo Phật đến Trung Hoa đã làm thay đổi toàn diện từ trang phục, lễ nghi đến nghệ thuật tạo tượng. Người Trung Hoa đã tạo ra nhiều pho tượng Phật to lớn và kỳ vĩ, không kém phần nổi tiếng so với các tượng tại Bamyan ở Afghanistan. Ví dụ như tượng Phật Lạc Sơn tạc vào núi Lăng Vân ở ngã ba sông Mân Giang, Đại Độ, Thanh Y, mất hơn 90 năm mới hoàn thành. Ngoài ra, các di tích như Long Môn, Thiếu Lâm, Ngũ Đài Sơn cũng chứa đựng hàng ngàn tượng Phật với phong cách đặc trưng của văn hóa nghệ thuật Trung Hoa.
Người Nhật cũng có những pho tượng Phật ấn tượng như Đại Phật Nara, tượng Phật Di Đà ở Ushiku, và tượng Phật Kamakuara. Những tượng này không chỉ to lớn và kỳ vĩ, mà còn mang đậm phong cách văn hóa Nhật Bản.
Ở Myanmar, người dân tự hào với pho tượng Phật Laykyun Setkyar ở vùng Monywa, với chiều cao lên đến 116 mét và áo cà sa truyền thống của họ.
Thái Lan cũng không kém phần trong sự tự hào với các pho tượng Phật tại Wat Pho và Wat Muang. Tượng Phật ở Thái Lan, Lào và Campuchia thường có những đặc điểm chung về phong cách, y phục và kiểu tượng. Điều này cho thấy sự gần gũi và tương đồng về mặt văn hóa, nghệ thuật giữa ba quốc gia này.
Có thể nói, nghệ thuật tạo tượng Phật trên con đường tơ lụa không chỉ là biểu tượng của sự tôn kính đối với Đức Phật mà còn là minh chứng rõ ràng cho sự ảnh hưởng và đa dạng văn hóa trên con đường này.
Nghệ thuật tạo tượng Phật trên toàn thế giới, dù thuộc dòng truyền thừa hay môn phái nào, đều có căn cứ chính là 32 tướng tốt và 80 tùy hình hảo của đức Phật. Đây được coi là căn bản không thể thiếu trong việc biểu hiện hình tượng của Đức Phật. Tuy nhiên, việc trang bị thêm những yếu tố văn hóa, nghệ thuật, và đặc điểm chủng tộc là điều phụ thuộc vào mỗi nền văn hóa cụ thể.
Khi nhìn thấy một tượng Phật, người ta thường liên tưởng đến các khái niệm như giác ngộ, giải thoát, và chứng đắc, những khía cạnh thường được đề cập trong giáo lý Phật giáo. Tổng quan, nghệ thuật tạo tượng Phật cũng như nghệ thuật điêu khắc chung của các quốc gia châu Á đều thể hiện tính ước lệ, biểu trưng, và ẩn dụ. Điều này khác biệt so với nghệ thuật tạo tượng ở châu Âu, như thời kỳ văn hóa phục hưng, ví dụ như các tác phẩm của Michelangelo. Nghệ thuật điêu khắc phương Tây thường tập trung vào việc tái hiện thực một cách chính xác, từng chi tiết nhỏ nhất của cơ thể, sợi cơ, và đường nét thân thể, giống như một bài kiểm tra về giải phẩu học.
Đạo Phật được coi là một tôn giáo hòa bình, đã và vẫn đang lan tỏa sâu rộng trên khắp thế giới. Tôn trọng sự sống và khuyến khích tình thương và hiểu biết là những giá trị cốt lõi mà Đạo Phật khẳng định. Khác với nhiều tôn giáo khác, Đạo Phật chưa từng gây ra chiến tranh nào. Thậm chí, nhà bác học nổi tiếng Albert Einstein còn một lần phát biểu rằng “Đạo Phật là tôn giáo của tương lai”.
Những pho tượng Phật trên khắp thế giới không chỉ là biểu tượng của lòng tin tâm linh mà còn là những tác phẩm nghệ thuật tuyệt vời, đồng thời là những di sản văn hóa quý báu của nhân loại. Đó là sự kết hợp hài hòa giữa sức mạnh tinh thần và vẻ đẹp nghệ thuật, góp phần làm tôn vinh văn hóa và giáo lý của Đạo Phật trên toàn cầu.
