Quan Lớn Đệ Tam: Tìm hiểu về Sự tích và Đền thờ

Quan Đệ Tam, hay còn được biết đến với danh hiệu Đệ Tam Tôn Quan, là một nhân vật lịch sử nổi tiếng trong truyền thuyết và văn hóa dân gian Việt Nam. Với danh hiệu cao quý và uyên bác, Quan Đệ Tam được thờ cúng và tôn vinh tại nhiều đền thờ khắp đất nước. Hãy cùng tìm hiểu sâu hơn về nhân vật này và tầm quan trọng của ông trong văn hóa và lịch sử dân tộc Việt Nam.

Quan Đệ Tam là ai?

Quan Lớn Đệ Tam, còn được biết đến với danh hiệu Đệ Tam Tôn Quan, là một vị quan lớn văn võ toàn tài, kiêm nhiệm cai trị miền sông nước. Ngài thường mặc áo trắng được thêu hình rồng, đeo hổ phù, mạng và đai đều màu trắng. Danh hiệu của ông cũng được ghi là Đệ Tam Thượng Thiên Hoàng Thái Tử Vương Quan, và ngài được tôn thờ ở nhiều đền thờ khắp nơi như Đền Lảnh Giang ở Hà Nam, Đền Xích Đằng ở Hưng Yên, Đền Tam Phủ ở Hà Nội, và Đền Tam Kì ở Hải Phòng. Ngày khánh tiệc của Quan Lớn Đệ Tam thường được tổ chức vào ngày 24/6 âm lịch.

Thần tích Quan Đệ Tam

Quan Lớn Đệ Tam, còn gọi là Đệ Tam Tôn Quan hay Vương Quan Đệ Tam, là một vị thần quan trọng trong văn hóa tín ngưỡng Việt Nam. Ngài được phong sắc là Thủy tào điển sử – Đệ tam thủy thần nhạc đại vương thượng đẳng tối linh thần.

Vào thời vua Hùng Duệ Vương thứ 18, đất nước bị giặc ngoại bang xâm chiếm. Vua Hùng triệu tập hiền tài và các thần linh để bảo vệ đất nước. Khi sứ giả đến đất Động Đào, chứng kiến dòng sông cuồn cuộn sóng hồng rực đỏ trời, Đức Vua Cha Bát Hải (tức ngài Phạm Vĩnh) đã bảo sứ giả nhắn lại vua Hùng rằng sẽ triệu tập hai em, tuyển chọn mười tướng và chiêu mộ binh sĩ trong mười ngày, rồi xuất quân đánh giặc trên cả tám cửa biển nước Nam. Ông hứa sau ba ngày sẽ tiêu diệt giặc. Ngay trong ngày tuyển mộ đầu tiên, Phạm Vĩnh đã chọn được ba tướng là Quan lớn Thượng, Quan Đệ Tam và Quan Đệ Tứ.

Dưới sự chỉ huy của Phạm Vĩnh, năm đạo quân Thục đều bị tiêu diệt. Trong số các tướng, Quan Lớn Đệ Tam được vua cha Bát Hải yêu mến nhất. Sau khi chiến thắng, Quan Lớn Đệ Tam được giao nhiệm vụ giữ yên vùng duyên hải từ sông Cái lên hết biên giới biển phía bắc Lạc Việt.

Từ khi Quan Lớn Đệ Tam thắng trận trên cửa sông Bạch Đằng và sau đó tỵ nhậm cai quản vùng này, các đời sau, khi đối mặt với giặc trên sông Bạch Đằng, các quân vương đều đến cầu nguyện và tạ ơn tại đền Đức Vua và đền Quan Đệ Tam, tin rằng họ được âm phù mà chiến thắng.

Theo truyền thuyết, trong một trận đánh sau này, Quan Lớn Đệ Tam đã hy sinh tại ngã ba sông Bạch Hạc vào ngày 24/6. Xác ông bị chém làm đôi và ném trôi sông. Phần đầu trôi dạt vào bãi sông thuộc làng Xích Đằng (phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên), nơi dân làng đã lập đền thờ Xích Đằng để tưởng nhớ ông. Phần thân của ông dạt vào ven sông thuộc thôn Yên Lạc (xã Mộc Nam, Duy Tiên, Hà Nam), nơi dân làng cũng chôn cất và lập đền thờ tưởng nhớ, đó là đền Lảnh Giang.

Hầu giá Quan Lớn Đệ Tam

Trong nghi lễ hầu đồng Tứ Phủ, khi hầu hàng Quan Lớn, hầu như ai cũng phải hầu về Quan Đệ Tam, một trong những vị Quan Lớn tài danh hàng đầu. Khi văn thỉnh được xướng lên với câu: “Thỉnh mời Đệ Tam Tôn Quan…”, ngài thường ra dấu ba ngón tay trái.

Khi ngự đồng, Quan Đệ Tam mặc áo trắng thêu rồng, hổ phù, mạng trắng và đai trắng. Ngài thực hiện các nghi lễ tấu hương, khai quang, chứng sở điệp và múa đôi song kiếm. Sau đó, ngài ngự tọa, hiến tửu thuốc, nghe văn và chứng lễ, phản truyền nhân gian.

Đặc biệt, trong các đại tiệc khai đàn mở phủ, người ta thường thỉnh Quan Đệ Tam về chứng đàn Thoải Phủ. Trong các lễ vật cúng tế, mọi thứ từ cỏ long chu phượng mã đến lốt tam đầu cửu vĩ đều phải có màu trắng, tượng trưng cho sự thanh khiết và quyền uy của ngài.

Đền thờ Quan Lớn Đệ Tam

Đền Quan Lớn Đệ Tam (Quỳnh Phụ – Thái Bình)

Đền Quan Lớn Đệ Tam thuộc quần thể di tích đền Đồng Bằng, nằm tại xã An Lễ, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình. Đây được coi là một trong ba đền thờ chính của Quan Đệ Tam. Điều này bởi vì đây chính là nơi ngài thường cư trú và là thủ phủ của ngài khi làm việc gần gũi với Đức Vua Cha Bát Hải tại Động Đào Đình.

Ban đầu, nơi thờ Quan Lớn Đệ Tam chỉ là một ngôi miếu nhỏ với chữ Đệ Tam Phủ và câu đối: “Miếu tạo tôn nghiêm nguyên tự cổ, linh thanh diện trạc vãng kim lai.” Tuy nhiên, qua nhiều triều đại, từ Đinh, Lê, Lý, Trần, cho đến Nguyễn, đền luôn được tôn tạo và tu bổ. Đặc biệt, vào thế kỷ 17, đền được xây dựng hoành tráng với ba tòa, mười ba gian, và các cung thờ các quan Trần Triều. Dòng chữ vàng ghi “Đệ Tam Phủ: Trấn Nam Thủy Quan Đệ Tam” được coi là biểu tượng của uy danh và vinh quang của ngài.

Đền Lảnh Giang (Duy Tiên – Hà Nam)

Đền Lảnh Giang, hay còn gọi là Đền Lãnh, nằm tại thôn Yên Lạc, xã Mộc Nam, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Theo Thần Phả, đây là nơi thờ ba vị danh thần họ Phạm thời Hùng Vương thứ 18, trong đó có Quan Lớn Đệ Tam. Ngoài ra, đền còn thờ Chử Đồng Tử, Tiên Dung công chúa.

Đền Lảnh Giang được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia từ năm 1996. Đây là một công trình kiến trúc mang đậm nét nghệ thuật kiến trúc và xây dựng cổ truyền của dân tộc. Hàng năm, địa phương tổ chức hai kỳ lễ hội chính vào tháng 6 và tháng 8 âm lịch, để tôn vinh tam vị danh thần họ Phạm, Tiên Dung công chúa và Chử Đồng Tử.

Đền Xích Đằng (Lam Sơn – Hưng Yên)

Nằm ven sông Hồng, đền Quan Lớn hay còn được biết đến là đền Xích Đằng, thu hút du khách từ khắp nơi về chiêm ngưỡng vẻ đẹp và tâm linh của nó. Được xây dựng lại vào năm 1998 bởi Nguyễn Văn Thắng, ngôi đền đã trở thành một nơi linh thiêng trong lòng cư dân địa phương và những ai tin tưởng vào sức mạnh của tâm linh.

Theo truyền thuyết, trong một trận đánh, Quan Đệ Tam đã hy sinh và phần đầu của ông được ném trôi sông, dẫn đến việc dân làng lập đền thờ Xích Đằng để tưởng nhớ và tôn vinh ngài.

Đền được xây dựng trên một nền đất rộng, với kiến trúc nổi bật và hoành tráng. Tam quan của đền được xây dựng theo kiểu chồng diêm hai tầng tám mái, bên trong có nhiều ban thờ chính và các ban thờ phụ, đều được trang trí cầu kỳ và tinh xảo.

Đền Tam Phủ (Hàng Cót – Hà Nội)

Đền Tam Phủ là một di tích kiến trúc tin ngưỡng thờ vọng quan Tam Phủ cùng Mẫu Liễu Hạnh, thờ Đức Thánh Trần và thờ Phật. Được xem là một trong những điểm tham quan tâm linh nổi tiếng của Hà Nội, đền này nằm trong khu phố cổ và có sự gắn kết mạnh mẽ với tín ngưỡng dân gian.

Mặc dù kiến trúc của đền khiêm tốn, nhưng nội dung thờ tự của nó liên quan chặt chẽ đến tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, tạo nên một không gian linh thiêng và yên bình trong lòng thành phố ồn ào.

Đến với các ngôi đền này, du khách không chỉ được trải nghiệm vẻ đẹp kiến trúc và tâm linh mà còn có cơ hội hiểu thêm về lịch sử và truyền thống văn hóa của đất nước.

Trong lòng người Việt, Quan Lớn Đệ Tam không chỉ là một nhân vật lịch sử với những chiến công vang dội mà còn là biểu tượng của sức mạnh, sự kiên cường và lòng dũng cảm. Những ngôi đền thờ và di tích lịch sử được xây dựng để tôn vinh ông không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là những nơi tâm linh linh thiêng, là điểm đến của niềm tin và sự tôn kính của người dân.